Бев дете кога се случи војната во Косово. Од детството, имам три кристално чисти сеќавања. Од нашиот прозорец се гледаше соседството каде српските сили депортираа луѓе и ги кршеа главните врати на зградите. Постојат три семејства кои се собираат заедно во собата каде што свеќата е скриена под масата, така што ќе има само толку светлин колку што е потребно. Имаше воз, и ние знаевме дали тоа нè води кон спасение или проклетство.
Сè уште има проблеми со соочувањето со тие слики, овие сеќавања, овие рани кои се избледени во мојот мозок. Сè се појавува како да е прикажано во една од старите ТВ ленти, каде што сликите се заматуваат, а потоа стануваат јасни за повторно да се појават во пукувањето на снимањето на камерата, за повторно да се чисти, но никогаш не толку јасни како на денот кога се случија тие работи. Во мојата снимка никој не е повреден. Или повредата е олеснета од мојата визуелна меморија.
Понекогаш, таквите спомени изгледаат смешни, апсурдни, како да ми се случија само мене. Мислите дека припаѓате на некоја држава кога ќе се идентификувате со своите главни личности, кога ќе најдете во нив некои делови од вашата страст или сочувство. Мислите дека вашиот сегашен премиер би можел да биде еден од луѓето што се наоѓаат во таа мистерија. Мислите дека политичарите на вашата држава – ако тоа може да се нарече држава – имале несреќа да бидат принудени од тој застрашувачки систем, или да видат дека нивните членови на семејството се раздвоени како страници на некоја книга. Детето кое ја доживеало војната пред да доживее училиште, сега сите израснати и подготвени да се справат со реалноста, смета дека политичките лидери и лидерите кои носат одлуки ги имаат истите чувства за војната, за време кога власта значела преживување. Амос Оз, кој пишува за страдањата, вели дека кога два режими се судираат, животот што е поважен од посилниот режим е животот што преовладува.
Нема поезија поболна од отсустната поезија на силувани жени; од нивната отсутна приказна; од целосно отсутен музеј на овие жени, на кои, големото мнозинство од нас сé уште се смее. Само неколку од нас им дадоа на овие жени глас да зборуваат за нивниот револт. Зборуваме за справување со минатото во Косово и можеби тоа се случи, иако сериозно се сомневам во тоа. Верувам дека се уште има простор за дебата. Верувам дека ги игнориравме силуваните жени. Не успеавме да ги пропуштиме телата кои немаат никаква вина за географијата, за балканската патријаршија, за мажите од Косово или Србија, за Косово или за Србите кои се уште ги негуваат новите генерации со мелодијата на песната “Косово е срце на Србија “, или на Албанците кои сметаат дека се бара силување и дека тоа резултира со губење на лицето и обесчестување на семејството. Мажи. Па, ајде да зборуваме за мажите во процесот на справување со минатото. (Прочитајте: дел од мажите се справуваат со машкоста, честа, кодексот на честа, крвта што се пролева за жени, обесчестеното и деградирано семејно огниште, само затоа што една жена од Косово беше силувана за време на војната од сурови суштества).
Кога еден Албанец навистина сфаќа дека мора да ја поддржи жената силувана од непријателот, тогаш ќе бидеме помалку фрустрирани. Кога еден човек не е расеан од приказната за силувана жена, тогаш ќе спиеме во поголем мир. Кога еден Албанец ќе дозволи таквата приказна да ги напушти страдачките усни на една жена, тогаш ќе ни биде полесно да се справиме со минатото што не го баравме, но беше насилно сервирано врз нас. Кога еден Албанец ќе сфати дека историски, жените се повредени од менталитетот дека “на тој начин ќе ја деградираат својата вредност”, што им се случи на албанските жени за време на војната што ја водеше Србија пред многу години, тогаш ќе можеме да напредуваме кон иднината. Минатото не прогонува, но не се ракуваме со него за да се помириме. Или да се справиш со него. По војната, страшно е да се мисли дека мажите одлучуваат за судбината на овие жени.
Филмот “Три прозорци и бесење” од режисерот Иса Ќосја ја покажува степенот до кој жената се препира кога луѓето ќе дознаат дека е силувана. Од кого? Од мажи. Мажите, сега во таа зграда, во оваа зграда, во зградата во близина на статуата на друг човек – Скендербег, во која било зграда каде што нивните печати решаваат за цената на жените. Каде се решава судбината на повеќето од нас, мажи или не.
Додека пишував за справување со минатото, се отворија други врати и некои други не можев да ги следам. Не знам дали сум се справила добро или силно со вистината за да бидам во добра состојба денес. Не знам дали сум се справила со вистината или со пропагандата. Знам дека истите мажи веќе подолго време се на власт и дека книгите што ги прочитале не се исти како што ги прелистував. Со други зборови, ние не сме на иста бранова должина. Ова ме повредува. Ова им штети на силуваните жени, новата генерација која сака да се сеќава на војната и да не заборави за тоа, но не и на начинот на кој ни го кажуваат овие мажи. Овие мажи се како трошки од голем леб со кој се храниме подолго време. Овие трошки се застарените остатоци. Има луѓе кои не ни дозволуваат да зборуваме за нашите истории, за нашите трауми, за кршењето кое можеби не е исто како она што го доживеале оние жени кои биле допрени против нивната волја, но е прекршување во нашите умови и против она за што имаме потреба да зборуваме. Сигурна сум дека во секој од нас има зборови, стихови и книги кои се забранети од овој менталитет, овие луѓе, овие институции, оваа пуста машкост врз која е изградена општествената констелација на Косово и служи како мерка за многу работи. Некој друг го носи товарот на вина, додека ние го носиме товарот на сеќавањата, и ќе продолжиме се додека е тоа потребно.
