Сеќавањата лажат, жените не. Не е точно дека само победниците ја пишуваат историјата. Историјата е напишана од мажите кои се на власт.

За време на војна, жените стануваат граѓани од втор ред и нивната улога е поделена помеѓу мрачните должности во зачувувањето на секојдневниот живот и нивната социјална и политичка положба: остра линија на поделба ги дели хероите и нехероите, таканаречените патриоти и предавниците.

Три збора го опишуваат овој модел на жени во војна, особено во националистичка војна: инструментализација, традиционализација и натурализација. За дел од секундата, општеството станува тотемско. Машкоста на мажите и подложноста на жените се радикализира. Жените стануваат ангели во домот кои мора да ги поддржуваат своите мажи, а жените ги преземаат сите цивилни должности, дома и во јавниот живот, додека мажите се на фронтот бранејќи ја татковината. Откако мажите ќе се вратат дома, трауматизирани, без разлика дали се победници или губитници, телата на жените се нивна територија, татковина на исцелување. Женските тела се бојно поле, каде силувањето станува алатка за да му наштети на непријателот. Хашкиот трибунал го прогласи силувањето за воено злосторство, откако за тој закон се изборија феминистките, од целиот свет.

Жените кои не ги почитуваат новите воени правила стануваат демонизирани и се нарекуваат предавнички и/или вештерки. Како последица на тоа, главно, жените се активни пацифистки. Жените ги кријат дезертерите, ја вршат „валканата“ работа секојдневно да обезбедуваат леб, да соработуваат со жените „непријателки“, кои исто така зборуваат против војните и националистичките режими, додека го чистат ѓубрето од својот двор и сопствената земја.

Од периодот на вториот феминистички бран во дваесеттиот век, жените ги ценеле и собирале нивните различни, неофицијални наративи за историските настани, особено приказните за криминалот, насилството и правдата… и во војна и во мир. Како писателка, како феминистка, отсекогаш сакав да го додадам мојот став кон очигледните неуспеси на мејнстрим пишувањето. Другата страна на еден неправеден настан: кој би ми бил инспирација. Во спротивно не верувам во „инспирација“: ако немаш што да кажеш, тогаш не пишувај, тоа е моето мото.

Ќе ви раскажам вистинска приказна што ја следев во живо за време на војната во поранешна Југославија, за една девојка што ја запознав во 1990-тите.

Таа беше млада девојка која живееше во Босна со нејзините родители и нејзините браќа. Кога започна војната, нејзините браќа отидоа да се борат, без никакво прашање. Браќата им се придружија на другите трупи од нивната етничка група и го бомбардираа нивниот град, вклучувајќи го и квартот во кој сè уште живеело нивното семејство.

Оваа девојка за време на тие рации поминувала со месеци во подрумот, заедно со семејството и другите. Потоа, друга етничка војска го зазела нејзиното соседство и таа била групно силувана од војниците, кои биле маалски момчиња, мажи кои ги познавала.

За жал, останала бремена, а во тие услови немало што да се направи во врска со тоа. Кога нејзиниот татко забележал дека нејзиниот стомак расте, одлучил дека нејзиниот срам е неподнослив. Така, таа немала друг избор освен да побегне заради пристојноста, среде артилериските гранатирања. Само истрчала преку зоната на огнот, ја преминала линијата на поделба меѓу етничките групи и нашла сограѓани кои не го познаваат нејзиното семејство.

Успеала да преживее и безбедно да го роди бебето. Пред да се роди нејзиното дете, добила порака од татко ѝ: ако е момче, можеш да се вратиш дома, ако е девојче, нема шанси. Девојката беше многу емоционално зависна од семејството, особено од нејзината мајка, имаше само деветнаесет години. Таа постојано повторуваше: не сакам да бидам мајка, ја сакам мајка ми.

Родила девојче. Веднаш ја дала на посвојување за да се врати дома. Не го ни погледнала доенчето и се вратила низ огнот, назад кај нејзината мајка, сè уште во воената зона.

Но, по неколку месеци хаос и кошмари, почувствувала силно чувство на вина и решила да оди и некако да го врати своето бебе. Уште еднаш ја преминала огнената линија. Потоа, со помош на некои пријателки, успеала да си го земе бебето и да живее речиси како нормална мајка, неколку месеци.

Но, една ноќ, нејзината другарка, која дошла да ја посети, ја затекнала како стои на работ од нејзиниот прозорец, во петтокатницата.

Одвратена од самоубиство, девојката објаснила што се случило: „Месечината беше сјајна и полна, осветлувајќи го лицето на моето заспано девојче. Нема ништо поубаво од бебе кое мирно спие. Го погледнав нејзиното лице и одеднаш, го видов лицето на силувачот од мојата населба. Конечно, знаев кој член на таа банда е таткото. Личноста која најмногу ја сакав, моето девојче, стана личност која најмногу ја мразев. Не можев да го поднесам тој раскол, за кој сфатив дека ќе трае вечно. Не можев да го убијам моето бебе, па решив јас да се убијам“.

Уште една вистинска приказна за паметење, оваа е мојата:

„Во декември 2005 година, првпат присуствував на судењето во Сребреница на паравоените сили „Скорпиони“. Отидов да ги поддржам нашите пријателки од Босна, кои дојдоа да сведочат во овој трибунал за воени злосторства, и да ги идентификуваат убиените членови на нивните семејства. Отидов како член на невладината организација „Жени во црно“.

Кога првпат ги слушнав „Скорпионите“ како јавно зборуваат, овие луѓе кои тајно учествуваа во масакрот во Сребреница, како и во други, помали масовни убиства, решив да останам до крајот на судењето. Не само поради жртвите, туку и поради криминалците.

Тие луѓе зборуваа на мојот јазик. Ги имаа гестовите и јазикот на телото на моите соседи и расудувањето на моето семејство. Тие беа дел од мојата семејна приказна и мојата историја, делот кој тргна на лошо, заталка. Извршиле злосторства, убивале и ги заташкувале убиствата. Моја должност, која беше и моја привилегија, беше да ги слушнам од прва рака, да земам белешки и да се обидам да пренесам некоја историска вистина.

Каков вид на опскурантизам и негирање може да направи осум илјади жртви да исчезнат од историјата? Сите „оперирани“, сите убиени, во тридневен масакр? Каков дизајн би можел да изврши такво злосторство? Гледајќи и слушајќи ги „Скорпионите“, овие „херои“ во нивните умови, чии бурни воени години поминаа како етничка милиција, како ограбувачи на подземјето, тајни убијци на нивните соседи, кои потоа потонале во фрустрирани години на мир како остарени браќа по крв, мала, патријархална мафија… напишав книга која се бори да го сфати тоа искуство, да ги почитува зборовите и мислите на актерите во дворот и да му ја пренесе поголемата слика на светот.

Секојпат кога читаме приказна, тоа е друга приказна. Секојпат кога ќе напишеме приказна тоа раскажува друга приказна. Затоа мораме веднаш да ги запишеме спомените, да направиме дневник на алтернативна историја низ секојдневните сеќавања на годините што минуваат…

Бидејќи приказните се менуваат заедно со спомените како што минува времето, неопходно е да се пишуваат одново и одново, да се пишува истата, но различна книга, како онаа на Пруст Сеќавање на изгубеното време, во потрага по изгубените времиња, живеејќи во вистината.

Јасмина Тешановиќ (1954, Белград) е феминистка и политичка активистка (Жени во црно; КодПинк), писателка, новинарка, музичар, уметник, преведувач и филмски режисер. Таа ја смисли и ја создаде првата феминистичка издавачка куќа на Балканот, „Феминист 94“. Своите дела ги објавува на блогови и други медиуми, секогаш поврзани на интернет. Пишува на три јазици и живее меѓу Торино, Белград, Остин и Ибица.