Dok sam razmišljao o tome kako da započnem ovaj članak, setio sam se kako se nakon revolucije ili puča 5. oktobra (u zavisnosti od toga kako to neko vidi), kada je Milošević bio izbačen iz politike, dogodila velika reaktivacija mladih negde sredinom 2006. godine sa referendumom o promeni Ustava Srbije i parlamentarnim izborima 2008. Ukoliko ovu situaciju analiziramo dalje, danas, petnaest godina kasnije, primećujemo iste zastarele probleme. Ako se tome dodaju novi problemi nastali u međuvremenu, oni postaju brojniji, dok su mladi svakim danom sve manje spremni i sve manje motivisani da se aktivno suoče sa problemima koji pogađaju njih i njihove zajednice. Mora se ponovo dogoditi nešto nalik velikoj reaktivaciji mladih, nakon referenduma o amandmanima na Ustav Srbije 16. januara i parlamentarnih izbora 3. aprila.
Trenutno, u vremenu u kojem živimo, uključenosti mladih u javnom životu nedostaje tačna definicija ili određenje. Danas se ona pre svega vidi kao način da se osigura progresivna i pozitivna promena konkretno u životima mladih, i uopšte u izgradnji boljeg i više održivog društva. Sudeći po mnogim studijama vršenim širom sveta, ali i po različitim praksama iz zemalja sa održivim demokratijama, uključenost mladih u javnom životu razume se kao pravo mladih da budu deo i da preuzimaju obaveze i odgovornosti u svakodnevnom životu, kao pravo na demokratski uticaj na procese koji određuju njihove živote. Međutim, nisam siguran da li se isto može reći za male države u kojima postoji mnogo provincijskih zajednica, naročito kada se govori o mestima kao što je Preševo.
Preševska dolina je naziv za južni deo Srbije koji čine tri opštine sa većinskim albanskim stanovništvom. Nalazi se na granici sa Republikom Severnom Makedonijom i Republikom Kosovo. Iako su ove tri opštine u prvih pet opština u Srbiji po mladosti stanovništva, Preševo takođe drži i nacionalni rekord kada je reč o stopi nezaposlenosti i stagnaciji ekonomskog razvoja.
Problemi između Albanaca i Srba postoje već mnogo godina, a teški odnosi između Kosova i Srbije nakon 2000. godine u realnosti se oslikavaju na svakodnevnom životu albanskih stanovnika Preševske doline. Kao posledica ove situacije koja je nastajala godinama, mladi koji žive u ovoj regiji svakim danom sve više gube volju da se uključe i da se zalažu za ciljeve i politike mladih.
Iz ove perspektive, ne samo u Preševskoj dolini već i u drugim krajevima u kojima žive etničke manjine u demokratijama u razvoju (na primer Sandžak, sever Kosova, jug Albanije itd.) političke partije najčešće nemaju ozbiljan, neposredan pristup mladima i rešavanju njihovih problema. On nedostaje ne zbog nedostatka želje, već zato što se sve događa kroz populističke obrasce političara koji vladaju decenijama bez prekida, ali i zbog toga što nedostaju mladi spremni i motivisani da menjaju društvo.
Ovaj fenomen se najpre vidi u okolnostima organizacija civilnog društva u ovim mestima. One imaju problema sa preživljavanjem zbog nedostatka razvoja projekata i upravljačkih kapaciteta. One su najčešće fiktivne organizacije kojima zapravo upravljaju pojedinci, uglavnom bez specijalizacija i koji se prijavljuju za svaku priliku koju vide, svejedno u kom je polju ili koja je tema prilike.
Prema zakonima Republike Kosovo, pored državnih institucija, i jedinice lokalne samouprave imaju obavezu da se bave politikama usmerenim mladima kako bi se ojačao njihov društveni položaj i stvorili uslovi da se podmire njihove potrebe i interesovanja u svim oblicima interesa mladih.
Ako bismo pogledali „Alternativni izveštaj o poziciji mladih u Srbiji 2021“ objavljen od Krovne organizacije mladih Srbije (KOMS) – udruženja koje čine 104 organizacije mladih i organizacija za mlade, 106 opština od 145 uključenih u istraživanje nije usvojilo Lokalni akcioni plan za mlade. Opštine Preševske doline su među njima. Ovim rezultatom se konstatuje da u 106 opština Kancelarija za mlade služi za zapošljavanje članova omladinskih foruma partije ili partija na vlasti, što ukazuje na nivo omladinske politike na lokalnom nivou. Kada je reč o organizacijama civilnog društva, svaka vlast uspostavlja svoje organizacije kroz forume stranaka na vlasti i podržava ih kroz subvencije za nevladine organizacije.
Koristeći se primerom Preševa, lokalna vlast je svojim subvencijama za nevladine organizacije, koje su dostizale maksimum od 2000 evra po programu godišnje, uništila ove organizacije, umesto da doprinese njihovom razvoju ili razvoju mladih, finansiranjem organizacija koje su bliske moći kroz netransparentne i nepoštene procese, pri tom ne zahtevajući od organizacija da podnose izveštaje o aktivnostima koje sprovode i na koji način se ta sredstva troše.
Paralelno sa uspostavljanjem takvih praksi, aktivizam i politike mladih su izgubile razlog zbog kog postoje. Ovo je rezultiralo gubitkom dijaloga i saradnje među mladima, na lokalnom i regionalnom nivou i šire. Takvi fenomeni su doveli do samoizolacije i getoizacije mladih, tranformišući ih u učtivost za političke aktivnosti ili projekte, ne dajući im stvarni i smisleni uticaj. Kao rezultat ovakvog pristupa, na lokalnom nivou je u poslednjih deset godina došlo do pojave mnogih omladinskih mini grupa koje ne sarađuju ili, još gore, mrze jedni druge zbog trke i takmičenja za opstanak.
Na osnovu takvog regresa aktivizma, povrh teške ekonomske situacije, mladi u mestima poput Preševa sve više biraju populistički model usađen u društvo od strane provincijskih političara koji to vide kao priliku da se probiju u javnosti. U poslednjih deset godina takvi pristupi su uništili sve što je godinama bilo investirano sa ciljem unapređenja regionalne i međuetničke saradnje.
Ove zajednice spominju suočavanje sa prošlošću samo kada je ova tema obavezna ili kako bi osigurali finansiranje za neki kratkotrajni projekat. Saradnja i dijalog među mladima iz različitih etničkih zajednica u ovim oblastima je na nivou radionica i turističkih treninga, gde uporno isti ljudi dolaze – pre kako bi putovali nego zbog tema kojima se ti treninzi bave. U tom smislu, veliki udeo koji obeshrabruje saradnju i dijalog među mladima iz različitih etničkih zajednica na Balkanu rezultat je slabih odnosa i zapaljivog govora vođa država u regionu, kao i razvučenih razgovora između Srbije i Kosova, čiji su rezultati i dalje vidljivi u svakodnevnom životu građana. Saradnja i dijalog među mladima na Balkanu se fokusiraju na mlade iz glavnih gradova, dodatno isključujući mlade iz udaljenijih mesta.
Da se vratimo na početak, najnovija dešavanja ruske invazije u Ukrajini i autokratske vlade na Balkanu koje imaju hibridne demokratije uzbuna su za sve stranke koje utiču na obrazovanje mladih i jačanje međuetničke saradnje i dijaloga. Suočavanje sa prošlošću i razgovori za zajedničku budućnost trebalo bi da budu glavni koraci ka ponovnom uspostavljanju stabilnih temelja u pravcu izgradnje održive demokratije i istinske regionalne saradnje, koji ne bi dozvolili da naša društva budu zavedena ili da se ponovi skorija istorija.
Počevši od mladih, organizacije civilnog društva, lokalni i strani donatori, pa sve do javnih institucija, neophodno je reagovati brzo usmeravanjem njihovih prilika i programa u izgradnju kapaciteta za razvoj čvrstih odnosa i uspostavljanje održive saradnje među mladima na Balkanu. Ovo ne može da se ostvari u sezonama, već kontinuiranim radom i posvećenošću. Jedna stvar je jasna: veoma je teško motivisati mlade iz manjih mesta da budu aktivni i politički angažovani, ali ako uspeju da se aktiviraju u svojim lokalnim zajednicama taj aktivizam će zauvek uticati na njihovu percepciju, pogled na svet i potragu za načinom da promene svet.
Abdulla Ahmedi je aktivista civilnog društva prvenstveno u Preševu, ali je aktivan i u celom regionu u oblasti ljudskih prava i javnih politika. Trenutno radi kao urednik za PreshevaPRESS, koji se uglavnom bavi temama informisanja vezanim za Preševsku dolinu. Direktor je nevladine organizacije „Organizata Aktivistëve REFORMA“, koja se uglavnom bavi omladinskim aktivizmom na lokalnom nivou kroz neformalno obrazovanje i promovisanje uključivanja u proces donošenja odluka. Kao diplomirani ekonomista, Ahmedi je kratko radio u ovoj profesiji jer je od 2005. godine poznat kao politički aktivista i aktivista za ljudska prava.
