U noći sa 4. na 5. april 1992. godine započela je opsada grada Sarajeva, jedna od najdužih opsada u modernoj historiji ratovanja, a koja je trajala sve do 29. februara 1996. godine. Sarajevo je 1.425 dana bilo pod opsadom, a tokom ove četiri godine ubijeno je 13.952 osobe, odnosno 14,54% u odnosu na ukupne ljudske gubitke u Bosni i Hercegovini.

U odbrani Sarajeva poginulo je ukupno 8.388 Sarajlija, pripadnika Armije Republike Bosne i Hercegovine.

U knjizi ‘Bosanska knjiga mrtvih’ Mirsada Tokače, direktora Istraživačko dokumentacionog centra (IDC) u Sarajevu, pobliže nam je objašnjena starosna, dobna, spolna i nacionalna struktura žrtava rata na području Sarajeva, koje je tada bilo organizirano u deset općina, četiri centralne (Centar, Novi Grad, Novo Sarajevo i Stari Grad) i šest općina koje se nalaze u njegovom okruženju (Ilidža, Hadžići, Pale, Ilijaš i Trnovo).

Najviše žrtava rata bilo je u općini Centar i Novi Grad, 3.387 odnosno 3.129, što je gotovo polovina u odnosu na ukupan broj stradalih stanovnika Grada. Na teritoriji deset gradskih općina ukupno je ubijeno 5.564 civila. Ubjedljivo najveći broj ubijenih žena-civila, u odnosu na cijelu državu je ubijeno u općini Centar, njih 860, u odnosu na ukupno smrtno stradalih 9.500 žena-civila u Bosni i Hercegovini.

Na drugoj strani, od ukupno smrtno stradalih 11.746 muškaraca, njih 8.271 su bili vojnici. U statusu vojnika poginulo je 117 od ukupno 2.206 smrtno stradalih žena tokom opsade Sarajeva.

Najveći broj lica poginulih u statusu vojnika bio je u općini Novi Grad, 2.020 ili 24,42% od ukupnog broja poginulih muškaraca-vojnika.

U opsadi grada, u jedinicama JNA-VRS poginulo je 2.241 lice koje je po popisu stanovništva iz 1991. godine bilo registrirano kao stanovnik Sarajeva, što je 26,72% od ukupnog broja poginulih vojnika.

Starosna struktura

Najveća koncentracija starosti žrtava rata je u dobi od 25 do 45 godina. U ovoj starosnoj skupini je stradalo 6.073 stanovnika Sarajeva ili 43,52% od ukupnog broja stradalih, s tim da je učešće vojnika u ovom starosnom rasponu 4.865. Najveći broj ubijenih civila je u starosnoj dobi od 45 do 65 godina, njih 2.023 u odnosu na ukupan broj ubijenih civila (5.564). U Sarajevu je smrtno stradalo i 705 maloljetnih osoba, od čega je 611 djece ubijeno kao civili, a 94 je poginulo u statusu vojnika. Nažalost, za 1.123 ili 8% osoba nije utvrđen tačan datum rođenja.

Nacionalna struktura

U odnosu na ukupan broj žrtava njih 9.429 ili 67,58% su Bošnjaci, od čega je njih 5.574 poginulo u statusu vojnika, a 3.855 je ubijeno kao civil. Na teritoriji grada Sarajeva ukupno je stradalo 3.573 lica srpske nacionalnosti. Od tog broja 1.097 su civili (443 žene i 654 muškarca), a 2.476 vojnici, od čega 2.241 pripadnici JNA-VRS. U odbrani Sarajeva u jedinicama Armije Republike Bosne i Hercegovine poginulo je 235 Sarajlija srpske nacionalnosti. Od ukupno 810 stanovnika Sarajeva hrvatske nacionalnosti 482 su poginuli kao civili, a 328 kao branioci Grada u jedinicama ARBiH. Od ukupno stradalih 140 građana ostalih nacionalnosti, njih 27 je poginulo u odbrani Sarajeva.

Vremenska distribucija

Najveći broj žrtava rata Sarajevo je imalo u 1992. godini – 7.740 žrtava rata. Najviše građana ubijeno je u maju – 995, junu – 1.721, julu – 894 i avgust – 962. U junu 1992. godine poginuo je najveći broj civila u odnosu na sve ostale mjesece opsade. U tom mjesecu ubijeno je 759 građana Sarajeva.

Zločini na Kazanima

Zločine na Kazanima počinili su pripadnici 10. brdske brigade Armije RBiH na čijem se čelu nalazio Mušan Topalović Caca. Na ovom lokalitetu ubijeni su stanovnici Sarajeva, uglavnom Srbi. Tačan broj ubijenih ni danas nije poznat. Do sada je osuđeno četrnaest pripadnika Armije RBiH, na kazne od deset mjeseci do deset godina zatvora. Još uvijek traje suđenje Samiru Bejtiću, koje se od 2015. godine vodi po četvrti put pred Kantonalnim sudom u Sarajevu. U ranijim postupcima Bejtić je bio osuđen na 14,5 godina zatvora (2006), a potom je dva puta oslobođen optužbi (2008. i 2011). Vrhovni sud Federacije BiH je svaki put ukidao presude Kantonalnog suda i ukazivao na bitne povrede odredbi krivičnog postupka. (Podaci iz Udruženja za društvena istraživanja i komunikacije).

Senad Džananović i drugi

Sud Bosne i Hercegovine je 16. januara 2017. godine potvrdio optužnicu koja optužene Senada Džananovića, Edina Gadžu i Jasmina Erovića tereti da su počinili krivično djelo ratni zločin protiv civilnoga stanovništva. Optužnica tereti optužene da su u vrijeme rata i oružanoga sukoba između pripadnika oružanih snaga Armije BiH i Vojske RS u periodu od aprila do augusta 1992. godine, na području Alipašinoga polja, općina Novi Grad, Sarajevo, kao pripadnici štaba TO „Stela“ i Specijalnih jedinica Armije RBiH, zajedno sa nadređenim Jusufom Prazinom i Samirom Kahvedžićem, svjesno i voljno sudjelovali u udruženom zločinačkom pothvatu koji je za cilj imao nezakonito zatočenje civila srpske nacionalnosti koji su nezakonito lišeni slobode na području grada Sarajeva, te podvrgnuti ubistvima, silovanjima, mučenju, nečovječnom postupanju, odvođenju na prinudni rad, te raznim oblicima tjelesnoga i psihičkoga zlostavljanja.

U predmetu Senad Džananović i dr., Sud je 05. jula 2018. godine donio rješenje kojim se razdvaja krivični postupak koji se vodi protiv optuženih Senada Džananovića i Edina Gadže, tako da će se postupak po optužnici Tužilaštva BiH u odnosu na optuženog Jasmina Erovića posebno voditi i dovršiti. (Podaci sa zvanične stranice Suda BiH)

Mustafa Đelilović i drugi

U optužnici se, između ostalog, navodi da su Mustafa Đelilović, kao predsjednik Skupštine opštine Hadžići i u svojstvu predsjednika Kriznog štaba, kasnije Ratnog predsjedništva opštine Hadžići, Fadil Čović, u svojstvu načelnika Stanice javne bezbjednosti Hadžići i ujedno člana Kriznog štaba, kasnije Ratnog predsjedništva opštine Hadžići, Mirsad Šabić, u svojstvu aktivnog policajca SJB Hadžići i u svojstvu komandira Policijske stanice Pazarić, Nezir Kazić, u svojstvu komandanta 9. Brdske brigade Armije Republike Bosne i Hercegovine, Bećir Hujić, u svojstvu upravnika logora „Silos“ i u svojstvu zamjenika upravnika logora „Silos“, Halid Čović, u svojstvu jednog od zamjenika upravnika logora „Silos“ te u svojstvu upravnika logora „Silos“, Šerif Mešanović, u svojstvu jednog od zamjenika upravnika logora „Silos“ te u svojstvu upravnika logora u magacinu u kasarni „Krupa“ u Zoviku i svojstvu jednog od zamjenika upravnika logora „Silos“, Nermin Kalember, u svojstvu stražara u logoru „Silos“, u periodu od maja 1992. do januara 1996. godine svjesno i voljno učestvovali u sistemskom udruženom zločinačkom poduhvatu u okviru kojeg su planiranjem, naređivanjem, počinjenjem, podstrekavanjem, podržavanjem i pomaganjem počinili krivično djelo ratni zločin protiv civilnog stanovništa i krivično djelo ratni zločin protiv ratnih zarobljenika srpske nacionalnosti u objektima „Silos“ u Tarčinu, Osnovnoj školi „9.maj“ u Pazariću i u magacinu kasarne „Krupa“ u Zoviku. Đelilović i ostali su prvostepenom presudom osuđeni na ukupno 60 godina zatvora.

Međutim, Vijeće Odjela I za ratne zločine Apelacionog odjeljenja Suda BiH je nakon održane sjednice vijeća Apelacionog odjeljenja donijelo rješenje kojim se uvažavaju žalbe Tužilaštva BiH i branilaca optuženih Mustafe Đelilovića i Halida Čovića, te se prvostepena presuda Suda od 5.7.2018. godine ukinula i odredilo se održavanje pretresa pred vijećem Apelacionog odjeljenja Suda BiH. Početak pretresa pred vijećem Apelacionog odjeljenja održan je 17.  septembra 2019. godine. (Podaci sa zvanične stranice Suda BiH)

Viktor Bubanj

Sud Bosne i Hercegovine je optuženog Ramiza Avdovića osudio na kaznu zatvora u trajanju od tri godine, a optuženog Vintila Iualian Nicolae na kaznu zatvora u trajanju od dvije godine za zločine počinjene u nekadašnjoj kasarni “Viktor Bubanj” u Sarajevu. Sud je donio rješenje kojim se obustavlja krivični postupak u odnosu na optuženog Besima Muderizovića iz razloga smrti optuženog.

Oni su proglašeni krivim da su od kraja juna do kraja novembra 1992. nečovječno postupali prema civilima srpske nacionalnosti u bivšem vojnom zatvoru – kasarni “Viktor Bubanj”. (Podaci za zvanične stranice Suda BiH i stranice detektor.ba)

Presude u Haagu

Žalbeno vijeće suda u Haagu osudilo je 2009. godine Dragomira Miloševića, bivšeg generala vojske bosanskih Srba, zbog zločina počinjenih nad civilnim stanovništvom Sarajeva od 1994. do 1995. nakon što je preuzeo komandu nad Sarajevsko – romanijskim korpusom od Stanislava Galića kojeg je Haški tribunal osudio na doživotni zatvor. Pretresno vijeće je zaključilo da je Milošević kriv za zločine protiv čovječnosti i kršenje zakona i običaja ratovanja.

Njegova prva presuda donesena je 2007. godine kada je bio osuđen na 33 godine zatvora jer je vodio kampanju snajperskog djelovanja i granatiranja Sarajeva, što je imalo za cilj širenje terora među civilnim stanovništvom. Nakon žalbe Miloševiću je kazna umanjena sa 33 na 29 godina, jer je Žalbeno vijeće Miloševića oslobodilo odgovornosti za snajpersko djelovanje po civilnom stanovništvu, ali je utvrdilo njegovu komandnu odgovornost jer nije spriječio i kaznio počinioce tih zločina. Žalbeno vijeće je poništilo osude Miloševiću za granatiranje pijace na Baščaršiji 22. decembra 1994., zgrade BITAS 22. augusta 1995. i pijace Markale 28. augusta 1995. u kojem je poginulo 43 civila, a ranjeno 84. (Podaci iz sažete presude u predmetu Tužilac protiv Dragomira Miloševća i RSE)

Žalbeno vijeće Međunarodnog suda osudilo je 30. novembra 2006. godine Stanislava Galića bivšeg komandanta Vojske bosanskih Srba, na kaznu doživotnog zatvora zbog njegove uloge u kampanji snajperskog djelovanja i granatiranja civila u Sarajevu u periodu od septembra 1992. do augusta 1994. Ovo je prvi put da je Žalbeno vijeće Međunarodnog suda izreklo maksimalnu kaznu.

Žalbeno vijeće je odbilo svih 19 Galićevih osnova za žalbu. U zaključcima koje je Žalbeno vijeće potvrdilo, Pretresno vijeće je konstatovalo da su dokazi pokazali van razumne sumnje da su sarajevski civili zaista bili meta hotimičnog napada snaga SRK. Civili su napadani na sahranama, u kolima hitne pomoći, tramvajima, autobusima ili na biciklima. Napadani su dok su dok su obrađivali bašte, kupovali na tržnici ili čistili gradske ulice. Djeca su bila meta napada dok su se igrala ili šetala ulicama. Napadi su uglavnom vršeni danju. Nisu bili odgovor ni na kakve vojne prijetnje. Napadači su u većini slučajeva mogli jasno vidjeti da su se njihove žrtve bavile svakodnevnim civilnim aktivnostima.

Žalbeno vijeće se konkretno bavilo s više incidenata, uključujući incident od 5. februara 1994. kad je minobacačka granata eksplodirala na tržnici Markale u centru Sarajeva i ubila 68 osoba, a više od stotinu njih je ranjeno.

Biljana Plavišić, bivša predsjednica Republike Srpske, osuđena je 2003. godine na kaznu zatvora od 11 godina. Priznala je krivicu za učešće, između ostalog, i u zločinima počinjenim u Sarajevu.

Tekst je nastao u saradnji sa portalom tacno.net.