Sastavni dio Dejtonskog mirovnog sporazuma je Aneks VII, odnosno Sporazum o izbjeglicama i prognanicima, kojim je država Bosna i Hercegovina trebala obezbijediti realizaciju prava da se izbjeglice i raseljena lica mogu slobodno vratiti u svoje domove. Osim Aneksa VII, postoje i brojni drugi dokumenti koje su u međuvremenu usvojile nadležne institucije Bosne i Hercegovine, a koji se odnose na ovu obavezu, ali bez obzira na to, 26 godina nakon završetka rata, izbjeglice i raseljene osobe u našoj zemlji su i dalje realnost.
Kolektivni centri
Na magistralnom putu Sarajevo – Beograd, na skretanju za Sokolac, sa puta se vide ruinirane stare barake. Te barake su u stvari jedan od 121 kolektivnih centara u Bosni i Herecegovini,[1] u kojima živi oko 7 200 raseljnih lica i socijalnih kategorija. Zvuči kao nevjerovatna činjenica da govorimo o kolektivnim centrima, koji služe za smještaj ovih lica, nakon 26 godina nakon rata. Nemali broj pomenutih lica su u takvim objektima smještena još od samog potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma. Upravo ovim povodom sam razgovarala sa Duškom, jednim od stanovnika kolektivnog centra u Sokocu, koji kaže:
„Živim ovdje oko 20 godina, sa porodicom. Kada smo se uselili, nije ni bilo kupatila, pa sam pregradio jedan dio i napravio malo kupatilo. Inače smo iz Vogošće, nemamo gdje da se vratimo, a ovaj prostor nije dostojan življenja, a bolje nemamo.“
U momentu posjete kolektivnom centru na Sokocu, Duško i njegova porodica su se bili spakovali jer su dobili informaciju da trebaju da se presele u stambene zgrade koje su napravljene u Sokocu, kao dio projekta zatvaranja kolektivnih centara u BiH.
Naime, prema Izvještaju o realizaciji Revidirane strategije za provedbu Aneksa VII za 2019. godinu, projekat „Zatvaranje kolektivnih centara i alternativnih smještaja putem osiguranja javnih stambenih rješenja – CEB II“ impelmentira se na osnovu sporazuma o kreditu između Razvojne banke Vijeća Evrope i BiH. [2] Radi se o projektu na nivou BiH, čija je procijenjena vrijednost 104 miliona eura, od čega je 60 miliona eura kreditno zaduženje (58 %), 42,7 miliona eura obezbjeđuje se kao bh. učešće (41%), uglavnom kroz doprinos lokalnih nivoa vlasti.
Zatvaranje kolektivnih centara i alternativnog smještaja prema Revidiranoj strategiji je ocijenjeno kao jedno od ključnih prioriteta jer se radi o izuzetnom humanitarnom problemu, jer raseljene osobe godinama nakon potpisivanja Dejtona i okončanja rata u BiH žive u kolektivnim centrima i uglavnom u jako lošim uslovima. Stanari kolektivnih centara su osobe u stanju socijalne potrebe, starije i bolesne osobe, izbjegle i raseljene osobe bez ili sa minimalnim primanjima. Većina njih su osobe koje ni prije rata nisu imale imovinu, te najprihvatljiviji način da im se omogući život dostojan čovjeka ogleda se u sistemu neprofitnog socijalnog stanovanja. To je evropski model rješavanja socijalno najugroženijih kategorija stanovnika.
Do kraja 2019. godine završeni su radovi na izgradnji 220 stanova, a započeta je i izgradnja još 747 stanova, te je odobreno produženje roka do kraja 2022. godine.[3]
Kuda dalje?
Imajući u vidu navedene podatake, čini se da su se stvari nisu puno pomjerile sa mrtve tačke, ali se teško odati utisku da je rješavanje pitanja kolektivnih centara nije do sada bilo na listi prioriteta bilo koje vlasti u državi. Ko je sve odgovoran od potpisivanja Dejtona do danas, zašto nije omogućeno ovim ljudima da se vrate na svoja predratna mjesta prebivališta, te zašto jedan broj građana BiH nema krov na glavom i imaju status raseljnih lica, su pitanja na koje nećemo lako dobiti odgovor?
S obzirom na trenutno stanje u državi, negiranje nadležnosti države Bosne i Hercegovine od strane vlasti entiteta Republike Srpske, te donošenja jednostranih odluka o prenosu nadležnosti sa države na entitet, dovodi u pitanje sve projekte koji se trenutno realizuju, uključujući i zatvaranje kolektivnih centara. Smatram da prije donošenja bilo kakvih odluka koji utiču na mir i sigurnost u državi, pa i na samo zaustavljanje projekta zatvaranja kolektivnih centara, treba uzeti u obzir ne samo političku i pravnu, već i ljudsku dimenziju, jer mi 26 godina nakon okončanja rata, govorimo o stanovnicima kolektivnih centara, koji još uvijek žive u nehumanim uslovima kao da se rat tek završio.
Za kraj je važno napomenuti, da u trenutku objavljivanja ovog teksta, Duško sa svojom porodicom i dalje živi u kolektivnom centru.
Mirjana Trifković posjeduje preko 10 godina iskustva rada na projektima i programima koji imaju za cilj suočavanja sa prošlošću i izgradnju mira, sa fokusom na mirovnu edukaciju mladih i rad sa udruženjima žrtava rata u BiH. Radila je u Sudu Bosne i Hercegovine kao stručna saradnica u Odjelu za ratne zločine, a završila je Pravni fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Trenerica za izgradnju mira i edukantica Geštalt edukacije za psihoterapiju i Edukacije za traumu-savjetnika. Trenutno je angažovana kao konsultantica međunarodnih organizacija koje rade na polju tranzicijske pravde, suočavanja sa prošlošću i izgradnje mira u BiH.
___________________________________________________
[1] Izvještaj o realizaciji Revidirane strategije BiH za prvedbu Aneksa VII Dejtonskog mirovnog sporazuma za 2018. godinu, https://www.parlament.ba/act/ActDetails?actId=1313
[2] Izvještaj o realizaciji Revidirane strategije BiH za provedbu Aneksa VII za 2019. godinu https://ekonsultacije.gov.ba/legislationactivities/downloaddocument?documentId=1014728
[3] Izvještaj o realizaciji Revidirane strategije BiH za provedbu Aneksa VII za 2019. godinu https://ekonsultacije.gov.ba/legislationactivities/downloaddocument?documentId=1014728
