Во јавниот простор денес, зборот „мир“, а уште почесто зборот „војна“, во голема мерка сè уште секојдневно ги (зло)употребуваат политичарите за дневна политика. И двата збора обично се појавуваат во медиумите во контекст на прилозите кои се посветени на жртвите од војната, воените ветерани, како и во извештаите за загинатите или ранетите во заостанатите мински полиња. Речиси една четвртина век од потпишувањето на договорот за мир во Дејтон, во Босна и Херцеговина сеќавањата на војната се сè уште свежи. Ако гледаме од различна генерациска перспектива, јасно е дека за оние кои се родени за време на војната, и подоцна, концептот на војната е само нешто за што се пишува во книги, сеќавања на нивните родители и нејасна поврзаност со просторот во кој живеат. Во оваа смисла, концептот на мир делува како нешто далечно, нешто за што не е потребно да се размислува, нешто што се подразбира. За оние кои знаат што е мир, затоа што самите ја искусиле и преживеале војната, тоа сеќавање е многу далечно. Да се сеќавате значи да се враќате во простор каде што има болка, студ, страв, целосна егзистенцијална закана. Во таа смисла, тие претпочитаат да направат рационален избор и јасно да се тргнат од тој период. Без оглед дали тоа го правиме поради тоа што одбиваме да дознаеме повеќе за војната и мирот, или поради тоа што сакаме да ги заборавиме приказните за војната и мирот, тоа на Балканот не е возможно и не е нешто што може да биде потиснато и оставено настрана.

Вистинското справување со минатото и понатаму останува актуелно. Но, тоа се случува во мали групи, главно по иницијатива на оние кои се здружени во невладини организации и работат во граѓанското општество. Без оглед на тоа што таквите активности се медиумски помалку експлоатирани, а со тоа се помалку видливи, не значи дека тие се помалку важни од зборовите на политичарите. Напротив. Разореното социјално ткиво не се обновува од високо, со некакви уредби, туку од онаа тивка и невидлива секојдневниот ткаенина која понекогаш едвај се забележува, но создава темел за една различна и подобра иднина.

Писателката Светлана Алексиевич, во својата книга со наслов Војната нема женско лице, ја пишува следнава реченица: „’Женската’ војна има своја боја, свој мирис, свои спомени и свој простор за чувства. Свои зборови. Таму нема херои, ниту неверојатни подвизи, таму постојат само луѓе кои се занимаваат со нечовечни и човечни работи. И не страдаат само тие (луѓето!), туку и земјата, и на птиците и дрвјата“. Такво нешто би можело да се каже во врска со женската страна на мирот. Зборот „војна“, без оглед дали ќе се пишува со голема буква, или ќе се вика и нагласува поинаку, го изговараат мажите – војсководците, војниците. Зборот „мир“ со голема буква, или истакнато на друг начин, го изговараат мажите – политичари.

Институционално битните рамки како што е документот – Резолуција 1325 на Советот за безбедност на Обединетите нации „Жени, мир и безбедност“ – покажува како земјите во 21 век со јазикот на политиката и родовите механизми сè уште се обидуваат да ја направат видлива и женската страната на мирот. Иако понекогаш се во контекст на граѓанското општество, овие големи и значајни животни теми, прекриени со чист бирократски речник (цели на проектот, реализација на планот на проектот и презентација на резултатите од истражувањата) за време на таквите средби, запознавања, размена на искуства, некаде во постојаното собирање и одземање на спомените се создава една слика за тоа што значи и колку вреди да занимавате со нешто што може да се опише како „градење на мирот“.

Далеку од големите медиумски приказни за (не)договарањето и вербалните конфликти на политичарите, аферите, криминалот, на маргините може да ги најдеме кратките белешки за активностите на граѓанското општество, за тоа што всушност претставува само мал потсетник на континуираната напорна работа на жените во мировниот активизам и едукацијата за градење на мирот. Како примери, тука е книгата на Зилка Спахиќ Шиљак Сјај на човечност: животните приказни на миротворките во Босна и Херцеговина (2013) за 11 исклучителни жени кои не се штедат себе си кога треба да се стремат за подобар живот, но остануваат изненадени дека нивното искуство е битно и дека за него треба да се зборува. А тој глас е сосема поинаков од оној очекуван победнички, војнички. З. Спахиќ Шиљак ќе напише: „миротворките во оваа книга не се совршени жени, и може да згрешат и да се уплашат за момент, како и секој друг, но она што овие обични жени ги издвојува од другите е силата да се исправат и да направат нешто за на другите да им биде подобро“. Важно е да се нагласи таа сила, која, всушност, произлегува од ранливоста. Затоа, авторката на оваа книга нагласува колку е важно да се слушне гласот на Другите, бидејќи “сè уште во БиХ темите на дијалогот и помирувањето не се општо прифатени и не поттикнуваат јавен дијалог и култура на мир, што во голема мера ја отежнува работата на оние кои се посветени на тоа“.

Од овие и од другите приказни на загуби, исчезнувања, заминувања, жртви се раѓа приказната за создавања, раѓања, нови почетоци, живот. Во овие приказни за секојдневните обврски обележани не толку со стравот од уништување и физичка закана, туку со економската и политичката несигурност, повторно се плетат нови женски приказни кои го забораваат сивилото на секојдневните напори и обврски. Тие се тука да ни посочат дека секогаш треба да истраеме во потрагата за смислата и значењето на живот свртени кон лицето на другиот/другата. Приказната за градењето на мирот не е само празна фраза, тоа е далеку повеќе од тоа – тоа е оддавање почест на животот, а не на смртта. И тоа не на оној обичен живот, туку на животот кој вреди да се живее (livable life), како што тоа го нарекува теоретичарката Џудит Батлер.

Милена Карапетровиќ е филозофка и феминистка. Авторка е на книгата Во лавиринтите на битието. Онтолошка расправа (2014), Копнеж за Европа. Филозофските основи на идејата за Европа и европскиот идентитет (2010) и Таа има име. За филозофијата и феминизмот (2007). Работи на Филозофскиот факултет на Универзитетот во Бања Лука.