Медиумите се моќта со која на одреден начин се претставува светот. И токму поради тоа што има толку многу различни и спротивставени начини на кои може да се создава смислата на светот, од суштинска важност е што се претставува и кој го претставува, што се изостава и кој го изостава, и на кој начин се претставени работите, луѓето, настаните и односите.[1] Оваа дефиниција на Даглас Келнер можеби на најдобар начин ја илустрира важноста на медиумите во креирањето на нашата перцепција на стварноста и нивната одговорност во процесот на обликување на нашата свест. Одговорноста на медиумите е особено важна кога станува збор за медиумското известување за настаните и конфликтите од минатото. Медиумите се едни од поважните актери или агенти за соочување со минатото, и начинот на кој тие известуваат за тоа минато во голема мера го одредува начинот на кој публиката и јавноста се справуваат со тоа минато, и начинот на кој минатото влијае на сегашноста и иднината.
Одговорноста на медиумите не се однесува на нивниот пристап кон настаните од минатото, начинот на кој се претставени настаните од минатото и јазикот кој се користи. Медиумите имаат многу важна улога во справувањето со минатото, што е поврзано со создавањето на доминантните наративи за минатото и (зло)употребата на овие наративи во сегашноста. Едноставно кажано, медиумското известување за минатото може да го продолжи, зацврсти или продлабочи конфликтот, или може да биде алатка за градење на мирот. Пристапот кој медиумите и новинарите го имаат зависи од нивниот морален хабитус, од нивниот етички кодекс и од нивната свест и одговорноста да имаат еманципаторска, наместо репресивна или подбуцнувачка улога во општеството.
Кога станува збор за начинот на кој медиумите известуваат за минатото во Босна и Херцеговина, дури и површниот увид во медиумските содржини и новинарските пристапи, покажува бројни примери за неетичко, непрофесионално и подбуцнувачко новинарство, новинарство на омраза, содржини кои се базирани на ревитализацијата на настаните од минатото, кои служат за дневнополитички цели, како на пример глорификација на извршителите на злосторства, виктимизација исклучиво на едната страна и целосно непрофесионален начин на известување, кој не придонесува кон помирувањето, ниту пак дозволува преземање на позитивни чекори, напред или назад, во однос на военото минато на Западен Балкан.
Ова, се разбира, се екстремни примери, иако дури и медиумите кои не известуваат за минатото на таков непрофесионален начин, главно, известуваат само во „специјални прилики“ (комеморации на определени настани, судења за воени злосторства итн.), што не ѝ помага на јавноста подобро да ги разбере настаните од минатото, туку главно ги претставува како нешто што го спречува општеството да се движи напред, политички и економски (војната како „изговор“ на денешната дисфункционална држава и општество или војната како „товар“ со кој продолжува да се живее во индивидуална и колективна смисла), или нешто што треба да биде заборавено во интерес на продолжување на соживотот и помирувањето (некои медиуми целосно избегнуваат да разговараат за настаните од минатото, или тоа го прават на „стерилен“ начин, избегнуваат да известуваат за извршителите и жртвите, како да станува збор за природна катастрофа, верувајќи дека овој пристап ги спречува понатамошните конфликти). Пристапот на многу медиуми при известување за минатото вклучува колективизација на вината и сензационализација на страдањето, како и доминантниот пристап „ние и тие“ – „ние“ како жртви и борци за слобода и правда и „тие“ како виновници и сторители на злосторства. Ваквите пристапи не придонесуваат кон градењето на мирот туку за ригидноста и повторливиот карактер на конфликтот.
Како можат медиумите, односно на кој начин треба медиумите да се обидат да ги надминат ваквите доминантни, дихотомни наративи? Како да се развива мировно новинарство и да се биде одговорен во известувањето за минатото? Првиот чекор е да се признае одговорноста, не само во однос на толкувањето на медиумите на настаните од минатото, туку и во однос на улогата која медиумите ја одиграа во создавањето на поволни услови за насилство и подгревање на воениот дискурс. На 23 мај 2004 година, списанието New York Times им се извини на читателите поради тоа што ги доведе до погрешни заклучоци за постоењето на оружје за масовно уништување во Ирак, што беше главната причина дадена од страна на американската администрација за инвазијата на Ирак.
Медиумите можат (и треба) објективно да ја разгледуваат сопствената улога во настаните од минатото. Само медиумите и новинарите кои се соочуваат и успеваат објективно да ја анализираат сопствената улога во настаните од минатото и да ја разберат сопствената одговорност во сегашноста и во иднината, можат активно да учествуваат во креирањето на методологии и пристапи за изградба на концептот за мировно новинарството. За ова ќе биде потребна свесна одлука од страна на уредниците и новинарите во врска со тоа за што ќе известуваат, и како, со цел да се создадат можности за развој на општеството во согласност со ненасилните вредности и градењето на одговорен и објективен пристапи во однос на толкувањето на минатите конфликти. Суштината на мировното новинарство се заснова на балансирано, правично и објективно известување, канализирање на комуникациите за минатото на начин во согласност со позитивните вредности на општеството, едукација на јавноста и градењето на доверба, деконструкција на лажните и злонамерни толкувања на настаните од минатото, и анализа на конфликтите врз основа на фактите, а не на дихотомните наративи или еднострани мислења. Работата е тешка, но медиумите и новинарите тоа мора веднаш да го направат и во континуитет да работат на тоа за доброто на јавноста, а со цел да изградат стабилен, позитивен мир.
Улогата на мировното новинарство не се состои само во правилното толкување на настаните и справување со минатото. Медиумите имаат и „превентивен“ потенцијал, што се согледува во овозможувањето јавноста да реагира на настани од минатото, и на емоционален и на рационален начин, што не ги продлабочува тензиите, туку го дефинира и дискутира за конфликтот на одговорен начин, изнаоѓа решенија за нерешените прашања и толкувања за минатото, и постигнува консензус за минатото со цел спречување на конфликтите во иднина. Медиумите мора целосно да го искористат овој потенцијал. Затоа што ако тоа не го направат ќе станат соучесници во продлабочувањето и продолжувањето на конфликтот.
Д-р Лејла Турчило е професорка на Катедрата за комуникологија и новинарство на Факултетот за политички науки на Универзитетот во Сараево, каде што предава по предметите: Теорија на медиуми, ТВ новинарство, Онлајн новинарство и Медиумите и политиката на додипломски и постдипломски студии, и предметот Обликување на новата јавност и односите со јавност на докторските студии. Автор е на три објавени книги и коавтор на две. Исто така, изготвила еден прирачник и пет истражувачки публикации. Во прилог на ова, д-р Турчило има објавено над четириесет научни и стручни статии во Босна и Херцеговина, Србија, Хрватска, Црна Гора, Франција, Белгија, Германија, САД и Колумбија. Таа има учествувано на неколку научни и стручни конференции и симпозиуми во Босна и Херцеговина и во странство. Директорка е на Центарот за доживотно учење на Факултетот за политички науки, на Универзитетот во Сараево и шефица на Катедрата за комуникологија и новинарство. Нејзиното поле на интерес вклучува онлајн комуникација, интеркултурна комуникација, медиумска писменост и слобода на медиумите.
Фото: Портрет на авторот, Факултет за политички науки, веб-сајт на Универзитетот во Сараево
[1] Забелешка: Ова е превод од превод, така како таков не претставува „директен цитат“.
