Извор: recom.link

Со Драган Марковина

Иако периодот кога можеше да се негува рационален оптимизам во однос на соочување со минатото, искрено, или во однос на очекувањата на сеопфатен општествен напредок, беше краток и далеку  во југословенскиот регион во текот на изминатите 25 години, малкумина очекуваа  комплетна замена на парадигмата на “деведесеттите. Обвиен во помека реторички пластика, истите политички пораки кои де факто доведоа до целосно уништување на секое општество,  сега треба да се најдат повторно. Токму во таква атмосфера, која е присутна во текот на изминатите неколку години, дека неколку парадигматични моменти се случија во 2016 година – се потврдува, во секоја смисла на зборот,  фактот дека живееме во време на контра- револуција,  како што кажува Ерик Хобсбаум. Во Хрватска, група агресивни клеро-националисти и отворени симпатизери на НДХ дојдоа на власт, заедно со нивниот проект за создавање на т.н. нова национална парадигма. Едноставно, тоа значи дека правото на јавно дејствување ќе им биде резервирано само на оние кои  инсистираат на националистичката митоманија и митски концепти на другоста, додека сите други ќе да бидат цензурирани, турнати, без моќ и лишени од можноста да учествуваат во било каков дијалог. Ова е најдобро потврдено од страна на фактот дека иако повеќе од пет илјади од најистакнатите културни работници и интелектуалци од регионот потпишаа петиција против назначувањето на човек со јасно ревизионистички ставови како министер за култура, тоа  нема значајна реакција од оние во моќ. На идеолошко ниво, овој вид на политика доведе до целосна клерикализаија на јавните медиуми, но, исто така и дискретен обид да се спојат  Католичкиот универзитет и  Филозофскиот факултет во Загреб, што ќе и овозможи на Католичката црква и нејзините догми да суверено го нападнат просторот наменет за поттикнување на критичко размислување. И, со цел конечно да се завршат овие процеси, вклучувајќи избегнување на било какви прашања во врска со наследството на Туѓман и резервирање митско место во историјата за независноста на Хрватска и на Татковинската војна, оние на власт побараа да се ревидира целата историја на Втората светска војна. Поради сето ова, весници, како што се Вјенац Матице Хрватске и Глас Кончила (но, исто така, повеќе мејнстрим медиуми, како што е Вечерњи лист) , веќе со години,  тврдат дека не постои логор во Јасеновац, дека поголемиот дел од луѓето таму починале по војната, и дека всушност  партизаните и анти-фашистите, се вистинските криминалци. Во уште почестото тврдење дека имало две тоталитарни системи, а не само една, оваа парадигма, која  има значителна логистичка поддршка во Европа, целосно ја прескокнува веродостојноста на целата југословенска ситуација и историјата на партизанскиот отпор во регионот. И нема сомнеж   воопшто дека сето тоа е направено со цел целосно да се деконструира највредното наследство на овој отпор –  взаемна доверба и почитување меѓу југословенските народи, во овој конкретен случај, Хрватите и Србите. Мноу јасно е дека ние сме сведоци на истиот процес  во Србија, со истиот основен мотив, каде што дури и професионалните историчари и високи претставници на Српската социјалистичка партија се обидуваат да ги изедначат партизанските и Четнички движења, како во цивилизациска смисла исто и  во смисла на нашиот систем на вредности. Ако ние сега се вратиме на некои други неодамнешни парадигматски настани (за разлика од распространети негирања на реалноста на Јасеновац во Хрватска, се спроведува, на пример, со изедначување на фалсификати од страна на Јаков Седлар со сериозна истражувачка работа на Славко Голдштајн), вклучувајќи ја и самата забележлива естрадизација на НДХ, која полека станува уште посеприсутен културен факт, ние нема да бидеме во можност да го избегнеме повторувањето  на дивјачките акти како оние неодамнечните с во Мостар, или  целата контроверза во врска со пресудите на Хаг во случаите на Караџиќ и Шешељ . Мостар, се разбира, и натаму останува една темна дамка на политиката на Туѓман, иако ова прашање многу формално и многу елегантно се избегна целосно со помош на донесување на парламентарна декларација која го негираше учеството на Хрватска во војната во Босна и Херцеговина, а фактичката состојба на земјата во Мостар е уште полоша. Дури и пред последните улични активности на екстремната десница, кога огромната хрватска шаховница беше нацртана на Планиница со поглед на градот, или кога, во средината на ноќта, спомен плочата во чест на страдањата на 1993 година беше превртена и фрлена во реката Неретва, никој  од нас немаше какви било илузии дека се случила  социјална катарза. Покрај тоа, наместо да се соочи со фактот дека  источниот дел на Мостар се претвори во воено гето и дојде дури до уништување на главниот симбол на градот (споменик под заштита на УНЕСКО ), хрватската националистичка политика не само што одбива да го направи тоа, дури и продолжува со извршување на кривично дело, одново и одново, како што е докажано од страна на неодамнешниот пример со спомен- плочата . Со сето ова  предвид, ние навистина не треба да бидеме изненадени дека никој во Одделот  на уметност на Филозофскиот факултет во Мостар има каков било интерес за постигнување на совршен поглед на уништени партизански гробишта блиски до зградата, никој не се ни грижи за сосотјбата на  овој уникатен споменик.

Именувањето на студентски дом во Пале по Радован Караџиќ, е единствен пример во современиот свет за зграда наречена по еден човек кој е се уште жив,кој немал никаква врска  со самата зграда, и е осуден за воени злосторства згора на се. Нема сомнеж дека таквиот чин претставува јасна порака дека таму нема да има соочување со минатото и дека секој обид да се стори тоа нема да се толерира, нешто што повторно ги навредува сите тие кои ги претрпеле последиците од политиката на Караџиќ . Носталгичната  пресуда во случајот на Шешељ спаѓа во истата категорија, тој се смета за верен  пропагандист, а се пренесува врз него аурата на невиност. За овие општества , ние ќе сфатиме дека во секоја од нив, истите процеси на одржување на воените идеологии и рехабилитација на колаборационистичките сили од втората светска војна важат, во придружба на комплетен недостаток на свест од страна на политичките, академски и интелектуални елити на нивната морална одговорност за мизерната состојба во кои  нивните општества се наоѓаат. Имајќи го сето тоа на ум,  ќе биде речиси невозможно да се очекува сериозен процес да се одржи општествена катарза , или соочување со минатото и сторителите на кривични дела во име на нашата нација. Овој проблем е особено изразен во постојано поприсутната соработка помеѓу српски и хрватски ревизионистички историографи, кои, несвесно, само го потврдуваат она што тие се обидуваат да го негираат – имено, дека националистите од регионот секогаш најдобро се согласувале и дека се заслужни тие самите за тоа што сега мора да се соочиме.

Авторот, д-р, историчар, има објавено четири книги: “Меѓу црвено-црните” (2014) i “Историја на поразените” (Јесенски и Турк, 2015), “Југославизмот по се Мостарт” и  Мостар- Молчењето на поразениот град “(Центар за критичко мислење Мостар, 2015)