„Ако сакаме да постигнеме вистински мир во светот, треба да започнеме со младите“, рече еднаш Махатма Ганди. Истото може да се примени и во случајот на мировниот процес и процесот на помирување на Балканот. Младите луѓе, родени за време и по војните во Југославија, се токму оние кои можат да играат клучна улога во градењето на мирот.
На прашањето зошто сум ангажиран во мирот и помирувањето во поранешна Југославија, мојот прв одговор секогаш ќе биде „затоа што не сакам никој да има спомени од детството какви што имам јас“. Имајќи предвид дека за повеќето млади луѓе родени за време на војните во Југославија, нивните први сеќавања се поврзани со војната, јас сум убедена дека овие генерации можат да играат клучна улога во помирувањето на луѓето кои живееле во „братство и единство“.
Според истакнатиот мировен научник, Џон Пол Ледерах, постојат три нивоа на општеството кои можат да придонесат за мирот и помирувањето и да направат промена: промените воведени од горе кон долу, промените на средно ниво и промените на локално ниво на општеството.[1] Моќта на младите лежи во последното, локалното ниво, нивото на заедницата, кое обично се однесува на оние кои работат и се поврзани со локалната заедница, оние кои се способни да допрат до секој поединец и да им помогнат на луѓето да се помират едни со други, без оглед на тоа што се случува во однос на промените воведени од горе кон долу, односно на политичкото ниво. Ова ниво овозможува уште поголема моќ бидејќи може да влијае на другите нивоа на мировно лидерство и да создаде „критична маса“ за градење мир и помирување. Токму тоа може да бидат младите.
Проекти за дијалог – давање простор на младите
За да се поддржи и создаде таа „критична маса“ треба да постојат можности, образование и простори за младите луѓе со цел да се поттикнат нивните улоги во мировните процеси и пошироко. На пример, главниот проблем со кој се соочуваат младите во Косово е недостатокот на комуникација и контакти со другите заедници, особено меѓу младите кои доаѓаат од албанската и од српската заедница. Затоа, нема простор да се работи на помирување и мир.
Кога зборувам за проекти за дијалог, мислам на оние „фокусирани на градење односи, кршење на стереотипите, создавање заемно почитување, и оние чија цел е да создадат меѓузависна заедничка иднина на претходните непријатели“.[2] Вообичаено, проектите за дијалог се местата каде младите Срби и Албанци од Косово се сретнуваат за прв пат. Генерациите родени непосредно пред, за време и по војната, обично немаат можност да се сретнат со своите врсници од „другата заедница“. Дружењето со Албанци/Срби е нешто што можат да го слушнат од нивните родители или баби и дедовци, но тие не сретнале никого од нивната генерација од другата заедница, па затоа немаат непосредно искуство.
Проектите за дијалог, или слично, можат да создадат можност за воспоставување лични односи со некој кој во поголемиот дел од времето се доживува како непријател. Ваквите простори ги извлекуваат младите од нивната зона на комфор, а во исто време им даваат можност да истражат како младите од другата заедница размислуваат и како се чувствуваат во однос на војната, страдањата и друго. Ова е животна можност да се видат луѓе наместо „луѓе од другата заедница“. Ова е можност да се откријат сличностите, да се разбере, а можеби и за прв пат, да се сочувствува со другиот. Ова е можност да се создаде нова генерација на луѓе кои се грижат, кои се љубезни, полни со емпатија, кои избираат мир и ненасилство наместо војна и насилство.
Случајот со Младинскиот мировен камп
Советот на Европа обезбедува еден таков простор од 2011 година: Младинскиот мировен камп. Во него од самиот почеток учествуваат Албанци и Срби од Косово. Според истражувањето спроведено помеѓу 2013 и 2018 година, учесниците на Младинскиот мировен камп од Косово се сметале себеси за погодени од војната во Косово. Повеќе од 80 проценти од нив немале никаков или имале повремен контакт со другата заедница (или албанска или српска). Некои од главните заклучоци по овој камп беа дека тој поттикнува промени во перцепцијата кон „другиот“ на позитивен начин, без негативен ефект. Понатаму, негува пријателства меѓу „претходните противници“ и им дава простор на учесниците да се прифатат едни со други, да споделат искуства од конфликтот и да се вклучат во градењето на мирот. Според еден од учесниците, Младинскиот мировен камп се доживува како место каде започнува разбирањето и емпатијата за „другиот“. „Плачевме со српските приказни, а Србите плачеа со нашите приказни, сите изгубивме луѓе што ги сакавме, сите изгубивме нешто што не сакавме да го изгубиме, она што не го заслуживме затоа што бевме многу мали, деца, никој од нас не го заслужува тоа што се случи за време на конфликтот. Не беше наша вина, па мислам дека покажавме разбирање, сочувство и емпатија еден кон друг. Споделивме емоции“.[3]
Младите – „неопходниот квасец“ за промените
Како што е наведено погоре, кога на младите им се даваат можности заедно да ги залечат раните, да се среќаваат и да создаваат заедно, да сочувствуваат и да разберат, се создава сосема нова, мирна генерација. Младите кои живеат сега во сите поранешни југословенски републики се оние кои страдаат од траумите и последиците од децениската војна. Со тоа што им даваме шанса да се лекуваат заедно, да го уважат минатото, да градат односи и да се прифаќаат еден со друг преку аспектот на хуманоста и емпатијата, им даваме шанса да создадат мирна иднина, каде што искрено ќе се грижат еден за друг.
За подобро да разбереме како улогата на младите може да биде важна, можеме да ја искористиме аналогијата на Џон Пол Ледерах. Имено, тој го објаснува процесот на печење леб како нешто што може да се користи како метафора за градење мир и за неговите актери. За да печеме леб ни требаат брашно, вода, сол и квасец. Обично квасецот се користи во најмала количина, но е пресуден за лебот да нарасне. Затоа, актерите во мирот не мора да бидат оние кои ја имаат власта, или кои се најголемата група од населението.[4] Тоа треба да се оние што можат најмногу да придонесат да „стаса лебот“. Во нашата ситуација, младите луѓе кои работат на локално ниво, односно на ниво на зедницата, кои се подготвени да градат односи и да сочувствуваат се токму оние кои можат да бидат „неопходниот квасец“ во градењето на мирот и помирувањето во Косово и во цела поранешна Југославија. Тие се сеќаваат на војната, сведоци се на нејзините последици, отворени се за простување, подготвени се да слушаат, да разберат и да сочувствуваат. Тие се иднината и тие се оние кои можат да донесат повеќе мир и помирување на Балканот и во светот. Ако им дадеме простор да научат повеќе за мирот и хуманоста, да најдат сличности наместо разлики, да сочувствуваат еден со друг, веќе гарантираме дека мирот има иднина. Понатаму, ако им дадеме место на масата каде се носат одлуки, ако ги вклучиме повеќе на другите нивоа, притоа избегнувајќи токенизам, можеме да ги унапредиме сите други важни процеси, а не само мирот и помирувањето.
Невена Радосављевиќ е докторски кандидат на Универзитетот ЛМУ во Минхен, каде го истражува процесот на градење мир во Косово. Претходно, магистрирала на Студиите за мир и безбедност на Универзитетот во Хамбург и дипломирала на Факултетот за политички науки на Универзитетот во Белград. Невена е искусен обучувач во областа за градење мир и трансформација на конфликти, и работи не само на локално, туку и на меѓународно ниво. Таа е член на Одборот на Мрежата на млади мировни амбасадори, Паневропската мрежа за градење на мирот.
[1]Ледерах, Џон Пол, 1997 година, Градење мир: одржливо помирување во поделени општества, Вашингтон: издание на Американскиот институт за мир, страница 39
[2]Радосављевиќ, Невена, 2018 година, Влијанието на проектите за дијалог врз процесот на помирување во Косово, Случајот со Младинскиот мировен камп, Германија: Европски центар за малцински прашања, страница 17
[3]Радосављевиќ, 2018, стр. 32
[4]Ледерах, Џон Пол, 2010, Моралната имагинација, уметноста и душата на градењето мир, Оксфорд: издание на „Oxford University Press “, страници 91-93
