Интервју со Јоана Хансон и Шкелзен Гаши:
По презентацијата на невладината организација “Нова перспектива” на проектот”Мулти-перспективна настава по историја во Косово” во август 2017 година,им поставивме неколку прашања на Јоана и Шкелзен , за да не информираат повеќе за нивното истражување и наодите.
Б.П.: Јоана и Шкелзен, во вашиот проект сте анализирале како различните настани во косовско-српската историја се презентираат многу поинаку во учебниците на двете земји. Потоа, исто така, ги споредивте овие две различни приказни со ставовите на другите меѓународни историчари. Кои беа вашите најважни наоди?
Јоана: Како основа за нашите разговори, разгледувавме различни настани во историјата на Косово. Откривме дека пристап со една перспектива е присутен во учебниците и на Косово и на Србија. Овој пристап се влошува со неосновани историски факти или јазик кој е анахроничен и неточен. Наставниците ни рекоа дека не се согласуваат секогаш со учебниците, туку дека политичарите ја блокираа нивната способност да го модифицираат или да го менуваат начинот на настава. Овие основни недостатоци треба да се решат на посериозен начин.
Шклензен: Многу јасни разлики се откриени во пристапот на училишните книги за историја во Србија и во Косово кон настаните на територијата на Косово. Овие разлики можат да се групираат на следниов начин: аспирација за сопственост на територијата на Косово; презентирајќи само за злосторствата извршени од другата страна, презентирајќи се себеси како жртва, а другиот како агресор и молк за албанско-српската соработка. Ова покажува дека земјите не го сеат семето на помирување во следната генерација.
Б.П.: Шкелен, инвестиравте многу време во собирањето податоци. Можете ли да ни дадете пример за главната приказна која може да се најде во овие учебници?
Шклензен: Најважните елементи на косовската историја се злосторствата извршени од страна на Србите, организирани во редовна армија и полиција, против Албанците; како и злосторствата на Албанците, главно не организирани, против Србите.Косовските учебници ги презентираат само злосторствата на Србите против Албанците во 1912, 1918-1919, и во периодот меѓу двете светски војни, во 1945 и по Втората светска војна, како и за време на војната во 1998-1999. Ретко овие учебници нудат информации за покажување на српските злосторства, па дури и кога ги има, тоа е во претерана форма.Српските учебници од другата страна ги презентираат само злосторствата на Албанците против Србите во 1915, 1941-1943, 1999-2000 година, опишувајќи ги како “напади на локалните банди на Албанците” или “албански терор против Србите”. Овие учебници генерално не даваат податоци за овие кривични дела.
Б.П .: Вашата веб-страница http://www.new-perspektiva.com/multiperspektiva промовира мултиперспективен пристап кон историјата. Можете ли да ни кажете што мислите со тоа?
Јоана: Не постои јасна дефиниција за мултиперспективен пристап, но сметаме дека ова е добро: Се работи за “стратегија на разбирање”, во која земаме во предвид нечија перспектива или други перспективи. Тоа значи да се биде способен и подготвен да се разгледа и разбере ситуацијата од различни перспективи.
Б.П.: Јоана, вие го нарекувате вашиот мултиперспективен пристап како методологија. До кој степен тоа е повеќе од само збирка на секундарна литература?
Јоана: Мултиперспективната методологија на наставата и пишувањето на историјата е сложен дискурс. Учебниците треба да содржат низа илустрации и примери од други извори, на пр. документи, усна историја, статии од весници, за да бидат повеќе читливи и поучни за учениците.Мултиперспективната методологија на наставата вклучува цела низа на наставни вештини, освен учебниците. Ја отстранува практиката на предавање на историјата како субјект што треба да се запомни, бидејќи тоа не му овозможува на ученикот да ги оспори информациите или да ги толкува фактите и да најде различни извори. Учењето на памет не им помага на учениците да ги развиваат своите способности за критичко размислување. Затоа, наставниците и учебниците треба да ги презентираат своите ученици со различни извори и перспективи поврзани со историјата што ја предаваат. Ако наставниците подучуваат, на пример, она што се случило кога Кристофер Колумбо пристигнал во Западна Индија, тие треба да побараат од учениците не само да разберат како и зошто тој отишол таму, туку како членовите на неговата екипа го сфатиле патувањето, што значело тоа за домородците на островите. Ова може да се направи со користење на учебници, но и други материјали од илустрации и онлајн документи или посета на музеј.
Тоа може да биде тешка задача за наставниците и тие треба да имаат јасен концепт зошто ја предаваат историјата. Наставниците во Косово дури сега почнуваат да имаат можност да го научат мултиперспективниот пристап, така што постои надеж дека наставата ќе стане поотворена и ќе вклучува различни перспективи. Нив им треба посветена обука која ќе им помогне да ги развијат овие вештини.
Б.П.: Шкезен, спомнавте “молкот за албанско-српската соработка” порано како карактеристика за справување со историјата во учебниците. Што подразбира тоа? Можете ли да ни дадете некои примери за овие соработки?
Шкелзен: Во ниту еден од учебниците од Косово и Србија не се споменуваат состаноците, договорите и соработката на политичките и воените претставници на Албанците со нивните српски колеги. На пример, не се споменува никаде за:
– соработка меѓу некои од најзначајните лидери на албанското востание (1912) со српските претставници во Приштина, од кои добија оружје за борба против Отоманската империја;
– состанокот на лидерот на албанското движење -Качак, кое остана под Југославија (по Првата светска војна), со локалните српски власти, за да не бидат малтретирани, под услов движењето да се прошири само на три села; а подоцна и уште еден состанок со високи српски функционери, каде што се побара Косово да има право на самоуправа;
– соработка помеѓу Правното здружение за одбрана на исламот (по Првата светска војна), кое ги претставуваше албанците во српскиот парламент и двете најголеми српски политички партии во Југославија, каде понекогаш овие политички партии дури и ја делеа истата изборна листа;
– тесна соработка помеѓу албанските комунисти на Косово (за време и по Втората светска војна) со српските / југословенските комунисти;
– согласност на водачите на мировниот отпор кај албанците на Косово (1996) со српскиот претседател да отвори училишни и универзитетски згради за Албанците во Косово; а подоцна и средбите меѓу нив за изнаоѓање мирно решение за косовското прашање (1998).
Значи, се надевам дека идните учебници во Косово и Србија ќе ги споменат овие состаноци, договори и соработка на политичките и воените претставници на албанците со нивните српски колеги.
Б.П: Историчарите вообичаено не сакаат да прават предвидувања, но можеби би можеле да направите исклучок: дали идните учебници во Косово и Србија ќе содржат повеќе перспективи за настаните за косовско-српската историја од сегашните?
Јоана: Ние сме загрижени за едностраната историска перспектива во Косово и Србија која не им овозможува на учениците да ја интерпретираат или да го доведуваат во прашање. Сепак, се зголемуваат притисоците, и домашни и меѓународни во образовниот систем за да го сменат овој пристап.
На нашите состаноци со различни групи на наставници, стана јасно дека постои подготвеност на учесниците да разговараат за прашањето на мултиперспективниот пристап кон учењето на историјата. Наставниците го гледаат влијанието на опасностите од едностраниот пристап, но сметаат дека нивната улога е ограничена од политичарите.
Евроклио обуката за наставници и промени во наставната програма се воведени од страна на Министерството за образование. Тие вклучуваат мултиперспективна настава за шесто и седмо одделение. Затоа сум оптимист, бидејќи тие се процеси на настава по историја кои сите европски земји ги практикувале во 1970-тите. Исто така верувам дека социјалните медиуми, кои обезбедуваат цела низа други историски извори, и добри и лоши, создаваат притисок за промени.
БП: За време на вашиот проект, исто така, организиравте разговори со член на полско-германската комисија за учебници, кои беа исполнети со голем интерес – што мислите, можеби е дури и реално да се мисли дека имал заеднички учебник за Косово и Србија еден ден ?
Јоана: Би било одлично да имаме заеднички косовско-српски учебник во иднина, наместо да има заеднички полско-германски учебници, но за ова ќе биде потребно време. Меѓутоа, во моментов, двете страни треба да се фокусираат на давање на нивните ученици и студенти непристрасни и широкораспространети мултиперспективни наративи и пристап до извори на други сведоци и учесници во нивната заедничка историја.
Ви благодарам многу за информациите околу вашиот проект!
Јоана Хансон е историчар и извршен директор на косовската невладина организација Нова Перспектива.
Шкелзен Гаши работи како независен истражувач за различни невладини организации. Магистер по демократија и човекови права на заедничката студиска програма на универзитетите во Болоња и Сараево. Тој постојано ја следи презентацијата на историјата на Косово во учебниците по историја во Косово, Албанија, Србија, Црна Гора и Македонија и ги објави резултатите од ова истражување во 2016 година на три јазици. Шкелзен поминал време во Институтот Георг Еккер во Брауншвајг, Германија, истражувал и учел вештини за справување со историјата во пост-конфликтни ситуации.
