Имав пет години кога започна војната. Не се сеќавам на сликите, тие се јасни, но недоволно. Дури и денес, дваесет и две години по завршувањето на војната во Босна и Херцеговина, не можам да ги ставам заедно во една целина. Се сеќавам дека непосредно пред војната требаше да почнам да одам на часови за пливање, мајка ми ме одведе во трговскиот центар ” Сарајка ” за да си купам костим за пливање. Ова беше прв пат во улиците на Сараево да видам толку предмети со облик на х, а подоцна дознав дека тоа се т.н. барикади.

Многу години ќе поминат од шопингот со мајка ми и мојот костим за пливање и мојот прв обид за пливање. Во мир, ако денешниот период може да се нарече така, научив да пливам само на 27-годишна возраст. Тоа е единствената слика за војната што не остана фрагмент.

Што се однесува до сите други приказни и слики, решив да се сеќавам на нив со текот на времето. Кога случајно се најдов себеси во областа на активизмот, првиот повик што го поднесов по сопствена иницијатива беше поврзан со градењето на мирот. За мене, важно беше дека тие работи што со години се потиснуваа во мене некако излегоа. Воените приказни никому не му беа важни, бидејќи важно е да се погледне кон надвор, на некој ќе им биде речено, “молчи, ние сме живи, да одиме нанапред”. И јас некако секогаш верував дека внатрешното јас треба да се опорави од шок, траума и се што е грдо што војната сее, дека треба да оживее, бидејќи среќата не е завршена поради грч во кој телото е заглавено. Моите први чекори во мировниот активизам започнаа во женско друштво. Седевме сите напнати, сите ние со различни идентитети, јас, Мара, Лана, Лејла, Гордана итн. Нашите имиња го одредуваат нашиот идентитет, или барем тоа беше случај во војната, онаа што се сеќавам низ фрагментот на сликата. Почнуваме да зборуваме, слушам и чекам за ред. Бев дете, мајка ми беше жена во нејзините најдобри години и таа научи сè за тоа што денес се нарекува “машки работи”. Тогаш, немаше такво нешто, некој би сторил сѐ ако сакаше да преживее.Беше дури и важно колку си информиран, бидејќи се зголемуваа шансите за опстанок. Јас ја следам дискусијата, јас не зборувам, мојот глас е смачкан од дебела грутка во грлото.

Жал ми е што таквите приказни не можат да се најдат, освен во овој круг што ги делиме со тешкотии. Зошто не можат да се најдат во книги, брошури, споменици, плочи, мостови? Никој, освен самите себе, не сака да знае какви фантастични борци и херои беа сите овие жени, кои ја преживеаја војната? Би сакала да ги прегрлам сите, вклучувајќи  и мене, поради детството кое беше лишено од цела неповратна ера. Би сакала да викам, гласно да ги раскажам сите овие приказни, толку гласно што никогаш нема да исчезнат …

Овде, во овој круг станува важно за нас и решаваме да ја зачуваме женската историја на мирот и женското воено искуство и неизмерниот придонес на жените во градењето на мирот. Во 2013 година ја формиравме иницијативата “Мир с женским лицем”, која собира претставници на женски организации од дванаесет градови во Босна и Херцеговина. Така започнува нашата борба, приказна која јас се обидувам да ја раскажам овде. Почнавме со идеја од огромна важност.

Во 2013 година, ја поднесовме иницијативата за одбележување на 8 декември како “Ден на сеќавање на жените што загинале во војната”, што треба да се вклучи во официјалниот календар на државните празници. Избравме неутрален датум кој не “зема страни”, го посветивме на сите жени, бидејќи секоја од нив е важна, приказната за секоја од нив е важна. Не може да се мери важноста на ова! Поради овој општ “пакет” вклучувајќи  ја иницијативата, длабоко веруваме дека ќе биде прифатен и дека ќе биде вклучен во официјалниот календар како значаен датум кој треба да се запамети.

Се разбира, првата апликација, првото одбивање без објаснување, како брз недостаток кој обично е помалку болен. Тоа не повреди, бидејќи нè направи невидливи по кој знае кој пат. Владините институции не веруваат дека жените треба да се запомнат или дека вреди да се зачува историјата. Во случај на сите книги што ги пишуваме, ние го мериме секој збор, го втиснуваме на сите страници, сите овие зборови се скршени парчиња што клучните донесувачи на одлуки не се во состојба да ги разберат. Повторно пишуваме, испраќаме книги до иницијативата “Мир с женским лицем”(Мир со женски лик) -книги за жените и девојките кои беа убиени во војната, со наслов ” Рат није једнородан”(Војната не е еднородна), вклучувајќи и книга за нас, женски активисти и мировни активисти под наслов “Мир с женским лицем” [2]. Ние не се откажуваме, не може! Исто така сакам да ги фрлам сите текстови што ги напишав во нивното лице, но знам нема да разберат, ништо нема да разберат …

И додека ги чекаме да разберат, сеуште веруваме во женската моќ, придонесите што жените ги прават секој ден, повторно ќе одиме по улиците  во Босна и Херцеговина на 8 декември за да го одбележиме Денот на сеќавање на жените што загинале во војната “. Тоа е нашиот ден, не дозволуваме да бидеме заборавени. Ги уништуваме институционалните “барикади” и ги цениме нашите пријатели, активисти за мир, активисти, жени … Ние ја прославуваме нивната работа, ја славиме историјата што ја напишаа, сеќавање на оние кои имаа огромна моќ.

Сè додека сме таму за да одбележиме, запомниме, пишуваме, врискаме, бараме и протестираме со нашите тела, сè додека не дозволиме системот да нѐ задуши, работиме на создавање на историјата на жените и размена на женското искуство во мир. Верувам дека сите девојчиња на овој свет имаат можност да ги сочуваат целите слики и слободата и да живеат во своето детство без страв. Конечно, мали чекори го прават сето она што жените стравуваат во реалноста на Босна и Херцеговина видливи и препознатливи, и секој од нас може да го даде својот придонес кон тоа и  верувам дека овој текст е мал дел од сето тоа.

Вилдана Джекман, активистка за мир, активистка, феминистка со широк спектар на идентитети кои таа го смета за свое лично богатство. Од 2013 година работи во Фондацијата ЦУРЕ, а учествуваше во нејзините први задачи за активизам и мировен активизам како волонтер на Фондацијата ЦУРЕ во 2012 година. Таа се фокусира на прашањата за градење мир од женска перспектива. Таа спроведе истражување и е автор на делото “Ратни злочини над штиценицима / ама Вуковарске болнице”, кое никогаш не било објавено поради состојбата која не е општествено прифатена. Учествувала во пишувањето на книга за мировните активисти “ХИСТОРИ не е ХЕРстори”, а исто така придонесе и за книгата “Рат н и је једнородан” и “Мир с женским лицем” со активно учество во иницијативата . Таа ја истражува женската перспектива за градење на мирот преку анализа под наслов ”Жене,Активисткинје,Мир Нисам публика онима који нарушувају мир ”. Таа е добитник на мировна награда за текстот ” Кад размишљеш о идентитетима а пишеш о мировном активизму”. Таа сака долги прошетки, пливање, море, пешачење и среќни луѓе. Е-пошта: vildana.dzekman@gmail.com