Извор: recom.link

Сабина Чехајич-Кленси

Децении на истражување во областа на социјалната психологија ни обезбеди систематски докази дека знаењето за кршење на човековите права претставува закана на нашата колективна и и групна слика. Со цел да се заштити ова навидум позитивна перцепција , луѓето одбиваат да признаат дека нивната група може да бидат одговорни за болката и страдањето  нанесени на припадниците на другите групи. Едноставно кажано, вообичаена реакција се чини дека е негирање. Луѓето наоѓаат начини да ги негираат фактите за она што е направено од страна на нивните членови. Во овие негирања – било намерни лаги или искрени верувања – било каков посмирувачки процес е попречен. Всушност,токму  овие ставови дозволија злосторствата да бидат посветени на прво место (Коен, 2001). Всушност, нашите сопствени истражувања во  Балканот покажуваат дека луѓето воопшто не се подготвени и не сакаат да се помират со злосторствата извршени од нивната група. Таквите избегнувања се засилени со различни негативни емоционални состојби (на пример, лутина, срам, вина и тага) кои можат да се појават откако се сфаќа групата им штети на групата на другите во нелегални и неморални начини (Чехајич и Браун, 2010; Лич, Зеинедин и Чехајич-Кленси, 2011). Во прилог на негирања и други стратегии на морално повлекување, уште една заедничка реакција е перцепцијата дека сопствената група претрпела најмногу (Надлер и Ливијатан, 2004). Таквите убедувања на жртвување не се само пристрасни но со тенденција да  нарушат било какви објективни информации за обработка, и како такви пречат во разрешување на конфликти и помирувачки процеси (Бар-Тал, 2000).

Суштината на целата работа е, дека успешно и одржливо решавање на конфликтот и како последица на тоа помирувањето може да биде тешко да се постигне без јасно и јавно прифаќање на одговорност (Гилберт, 2001 година; Ледерах, 1997; Миноу, 2001, Туту, 1999). До тука е признание не само од страна на група водачи, но, исто така, од страна на сите други членови на групата, од она што нивната група има направено во минатото, не може да има вистински дијалог, а со тоа помирувањето ќе биде попречено (Коен, 2001). За  да се придонесе за разрешување на конфликти и помирување, признавање на одговорност на оние кои биле жртви дава можност за враќање на довербата меѓу групите и на крајот на односите (Димитријевиќ, 2006). Како второ, забележано е дека на сторителите ќе им биде тешко да се залечат раните создадена од страна на нивните акции се додека тие избираат да негираат или да го оправдат своето однесување (Игнатиев, 1994; Туту, 1999). Оправдувањата, освен некои конкретни цели (на пример, заштита на идентитет),служат само за зајакнување на циклусите на одмазда и реториката на вината. Преку искрено признавање, сторителите и сите други членови на групата  се ослободуваат од товарот или, како што рече Хана Арент (1987) , се ослободуваат од колективното наследство. Трето, признавање и прифаќање на одговорност од страна на колективи подразбира  “никогаш повеќе” – со надеж дека ќе се спречи повтоување на истото и во иднина.Со признавање на одговорноста , појавата на идните злосторства можат да бидат обесхрабрени (Коен, 2001). Конечно, јас, исто така, укажувам на тоа дека признание и прифаќање на одговорност во однос на дејствијата на една група формира почетна психолошка основа за некои емоции, како што се емпатија (на пример, Бранскомб и Доосје, 2004), што ќе придонесе за позитивни процеси на помирување (Чехајич-Кленси, Голденберг, Бруто & Халперин, 2016 година).

По извршувањето на  масовни злосторства, особено оние што вклучуваат убиства на невини луѓе, прашањето кое се поставува е дали можат да се сметаат сите членови и колективно морално одговорни за злосторствата извршени во нивно име. Сите оние кои не направиле ништо погрешно, или оние кои се уште не се родени, дали сите се  автоматски одговорни за злосторствата извршени од страна на другите членови на нивната група? Дали се тие одговорни, дури и ако тие не поддржуваат и не толерираат извршување на овие кривични дела? Иако има некој консензус во врска со потребата од признавање на колективна одговорност за обновување на пост-конфликтните односи (на пример, Миноу, 1998; Туту, 1999),  прашањето за тоа дали тоа е во ред да се нагласи одговорноста на сите лица кои припаѓаат во групата на сторителот се уште може да се дебатира. Од една страна, тоа би можело да се каже дека ако “одговорноста” се однесува исклучиво на одделни специфични однесување, поимот на “колективна одговорност” нема многу смисла. Во овој поглед, би било несоодветно да се обвинуваат луѓето за нешто што немале  ниту намера да го сторат. За разлика од лична или индивидуална одговорност, во случај на колективна одговорност не е можно да се докаже или покаже разликата помеѓу причинско-последичните односи меѓу различни индивидуалци. Од друга страна, некои луѓе ја сметаат  колективната одговорност како морална обврска за злосторствата извршени во име на поединецот и како практична категорија која е предуслов за трајно помирување (Димитријевиќ, 2006). Иако јас се согласувам дека прифаќањето на одговорноста за минатото навистина може да биде несоодветно очекување, прифаќање на одговорноста за последиците и последиците од однесувањето на групата може да биде веродостојно етичко барање. Логички дефиниција на овој поим главно зависи од природата на злосторствата извршени и од карактерот на групниот идентитет. Колективната морална одговорност произлегува од фактот дека луѓето имаат членство  во различни групи кои  обликуваат кои се тие луѓе, како и фактот дека секој човек е барем до одреден степен вмешан во она што било кој член на групата го прави (мај, 1992).Особено во ситуации кога биле извршени злосторствата колективно, говорење за колективна одговорност станува дури и повеќе веројатно.

Во заклучок, дури и кога навидум нема ништо што може да се направи за да се спречи злото во светот, еден поединец има обврска да се дистанцира себеси од тоа зло, во најмала рака, барем да не го оправда тоа зло. Да се биде морално и политички одговорен е нешто што бара  многу работа; тоа не е само прашање на согласност со список на минимални правила. Морална одговорност е тежок товар врз сите нас, нешто што секој сака да го напушти. Оваа тенденција на лекомисленост и удобност се чини дека се влоши кога луѓето се во групи или организации, како што се оние со конфликт меѓу групите. Верувам дека да се помири со минатото е политички и психолошки императив за било кое постконфликтно општество, кое се стреми кон демократска иднина врз основа на владеење на правото и почитување на човековите права. Справување со минатото означено со колективни злосторства и кршење на човековите права преку прифаќање на колективна морална одговорност е, според мое мислење, предуслов за повторно воспоставување на праведно и инклузивно општество врз основа на вистината, правдата и помирувањето. Ова, сепак, не треба да значи дека и другите општествени и политички процеси, како на пример воспоставување на вистината и правдата, не се толку важни како и прифаќање на колективна морална одговорност за воспоставување на помирено и праведно општество.

Референци

Arendt, H. (1987). Collective Responsibility. In, J. Bernauer (Eds.). Amor Mundi: Explorations in the Faith and Thought of Hannah Arendt (pp. 43-50). Dodrecht: Martinus Nijhoff.

Bar-Tal, D. (2000). Shared beliefs in a society: social psychological analysis. Thousand Oaks, CA: Sage.

Branscombe, N. R., & Doosje, B. (2004). Collective Guilt: international perspectives. New York: Cambridge University Press.

Čehajić, S., & Brown, R. (2010). Silencing the past: contact effect on acknowledgment of ingroup responsibility. Social Psychological and Personality Science, 1(2),190-196.

Čehajić-Clancy, S., Goldenberg, A., Halperin E., & Gross, J. (2016). Social-psychological interventions for intergroup reconciliation: an emotion regulation perspective. Psychological Inquiry, 27(2), 73-88.

Cohen, S. (2001). States of Denial: Knowing about Atrocities and Suffering. Cambridge Polity Press.

Dimitrijevic, N. (2006). Moral Responsibility for Collective Crime. Belgrade Circle. Journal, Special Issue Community of Memory, 1-4, 25-44. Gilbert, M. (2001). Collective remorse. In A. Jokic (Ed.): War crimes and collective wrongdoings (pp. 216-235). Oxford: Blackwell.

Ignatieff, M. (1994). Blood and Belonging. Journeys into the New Nationalism. London:Vintage.

Lederach, J. P. (1997). Building Peace: sustainable reconciliation in divided societies. Washington, D. C.: United States Institute of Peace Press.

Leach, C., Zeinnedine, F., & Čehajić, S. (2012). Moral immemorial: The rarity of self-criticism for previous generations’ genocide. In, J. Vollhardt and M. Bilewicz (Eds.) “The Aftermath of Genocide: Psychological Perspectives,” Journal of Social Issues, 69(1), 34-53.

May, L. (1992). Sharing Responsibility. The University of Chicago Press.

Minow, M. (1998). Between Vengeance and Forgiveness: Facing History after Genocide and Mass Violence. Boston: Beacon Press.

Nadler, A., & Liviatan, I. (2004). Intergroup Reconciliation Process in Israel: Theoretical Analysis and Empirical Findings. In N. R. Branscombe & B. Doosje (Eds.), Collective Guilt: International Perspectives (pp. 216-235). Cambridge: University Press.

Tutu, D. (1999). No future without forgiveness. London: Rider.

Авторот ја доби титулата доктор на науки ( “Одговорност и негирање: претходниците на признавање, колективна одговорност и вина”) во социјална психологија од Универзитетот во Сасекс. Во моментов, таа е вонреден професор на ” Факултетот за наука и технологија во Универзитетот Сараево” , каде што има го има воспоставено и  Балканскиот институт за решавање на конфликти. Во моментов таа го спроведува нејзинито истражување на Универзитетот Стенфорд, како Фулбрајт  професор на прашањата поврзани со контролирање на емоции во случај на конфликти.