Во текот на месец  јули 2017 година, имавме можност да присуствуваме на летна школа кој беше различен од сите школи на кои сме учествувале порано. Летната школа собра 20 тинејџери од поранешните југословенски земји, од кои сите имаа можност да научат за историјата на регионот од различни перспективи. Летната школа беше именувана како “Историја на предизвици” и не само што ги промени нашите перспективи за историјата, туку исто така го промени нашето целосно мислење за минатото, како и за иднината на регионот.

“Историја на предизвиците”  во 2017 се одржа во Мостар (БиХ), еден од најубавите и културно богати градови на Балканот. Идејата зад локацијата беше да им понуди на студентите многу културни обележја за посета, а во исто време да учат за различни перспективи за историјата. Во училиштето имало бројни предавачи, од кои секој имал магистрирано или докторирано во нивните области. И, конечно, имаше совршен организациски тим, кој се погрижил сè да тргне според распоредот и за тоа  конференцијата на крајот да стане настан за промена на животот за сите учесници.

На почетокот сите бевме само некои тинејџери од различни балкански земји кои се дружеа меѓу себе. Сепак, веднаш по првиот ден, повеќе не можеше да се идентификува која група ги претставуваше Косово, Босна и Херцеговина или Србија, бидејќи сите бевме  заедно во мешани групи. Се сеќаваме на еден од предавачите кој ни кажуваше: “Ако општата популација на нашите земји го има истиот начин на размислување како луѓето во оваа просторија, ќе бидеме во многу подобра позиција, и политички и економски”. Ова беше еден од општите посакувани исходи на летната школа, за да им се помогне на младите да се фокусираат на иднината, а во исто време да не забораваат и за минатото.

Првите предавања се фокусираа на социјалниот идентитет и како различни луѓе имаат сосема различни мислења за другите општествени групи и како една личност секогаш има тенденција да ја сака својата социјална група и повеќе не им се допаѓаат другите групи. Ова беше направено така што учесниците би можеле подобро да разберат зошто во денешно време различни земји учат историја поинаку. Второто предавање беше за структурата на наративите и за тоа како различни наративи го прекинаа процесот на помирување. Потоа дознавме за тоа како не е само балканскиот регион каде што историјата има тенденција да се менува кога ги менувате државите, бидејќи тоа е проблем и во другите земји во светот. По првите две предавања,  посетивме некои улични уметности во Мостар. Уличната уметност е многу популарна во Мостар, а за разлика од другите градови, нема многу вулгарни зборови насликани, но значајна и уметничка уметност која може да се најде во многу делови од градот. Многу луѓе ја изразија својата креативност на овој начин, вклучувајќи ги и меѓународните уметници кои допатувале до Мостар само за да придонесат во градот. Предметите  кои се насликани обично се напуштени згради кои стојат како пост-воени урнатини. Ние исто така можевме да се сликаме во напуштена воена база; затоа оставивме белег во градот.

Едно од предавањата беше направено на отворено, во огромен напуштен југословенски споменик – Партизански спомен-гробишта. Таму дознавме за тоа како споменикот претходно беше убава инфраструктура, но сега поради непријатност кон комунистичкиот режим и недостигот на средства, споменикот се влоши и е само дел од она што изгледаше претходно. Таму имавме игра, каде што секој од нас- учесниците доби свој улога, без разлика дали станува збор за историчар, уметник, политичар или само обичен граѓанин на Мостар. Преку забавата и интерактивната игра, дознавме за ставот на луѓето и за нивните чувства кон споменикот, па затоа како учесници можевме да ја анализираме улогата на културното наследство во предизвикувањето на различни историски наративи. Ова беше проследено со предавање за меѓународното гонење на луѓето кои извршиле воени злосторства за време на војните во Југославија. Ова предавање нè запозна со МКСЈ (Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија) ​​и неговите главни постигнувања, а исто така, во текот на ова предавање, се фокусиравме на иднината, каде што се запознавме со терминот наречен “транзициона правда” кој се фокусира на судските и вонсудски мерки преземени за да се спречат злоупотребите на човековите права и да им се помогне на оние на кои лично биле упатени овие злоупотреби. Потоа, имавме предавање за спомениците лоцирани во земјите од поранешна Југославија, како и за важноста што ја имаат за културното наследство во регионот. Во текот на ова предавање видовме и одличен краток филм, кој прикажува многу познати споменици низ целиот регион и како тие соработуваат за решавање на мистериозноо исчезнување. Ја научивме важноста на спомениците и нивната улога во наставата и помнувањето на историјата и како тие придонесуваат за создавање на национални и етнички идентитети, но исто така научивме како луѓето ги менуваат спомениците или дури и ги уништуваат со тек на време во случај нивната влада да се промени, и како оваа промена може да доведе до целосно заборавање за еден период во историјата.

Последните предавања повторно се фокусираа на различни наративи низ историјата. Во текот на едно предавање видовме документарен филм кој не само што се фокусираше на разликата во историјата која се изучува во различни земји, туку се осврна и на недостатокот на женски историски личности во нашиот регион. Иако имало бројни жени кои помогнале во обликувањето на историјата на регионот, тие ретко се спомнуваат или целосно се забораваат. Ова предавање се однесува на родовите предрасуди, што е распространето во нашиот регион. Конечно, имавме предавање, а подоцна и дискусија за веројатно најважниот настан на Балканот во изминатите 500 години: атентатот на Франц Фердинанд. За време на ова предавање дознавме дека дури и во една специфична земја, перспективата на убиецот често се менувала за краток временски период, зависно од владата на земјата. Целта на ова предавање беше да се промовираат мулти-перспективи и да нè поттикне да бараме различни извори на истата приказна не само во учебниците, туку и на интернет, социјалните медиуми итн. И да немаме потполна доверба во истата пристрасна приказна која се учи во училиштата. Така, постепено доведува до заедничко разбирање и помага во процесот на помирување.

Во текот на летната школа, ние како учесници имавме можност не само да ги споделуваме нашите лични приказни во врска со историјата на регионот, туку и да учиме од другите приказни што беа споделени. Ова ни овозможи да создадеме заедничко мислење за она што се случило во регионот, иако во почетокот секој од нас имаше сосема поинаков начин на размислување во врска со нашата историја. Дополнително, интерактивните дискусии ја третираа нашата предрасуда кон другите и го развија нашето критичко размислување. Летното училиште беше искуство за менување на животот, кое фундаментално ги менуваше нашите перспективи за историјата и за иднината на нашите земји. Тоа ни покажа дека историјата не е секогаш она што го слушаме на училиште или она што го слушаме од општата популација, туку дека историјата е нешто што мора да биде внимателно и објективно напишано, земајќи ги предвид различните сметки. Препорачуваме секој тинејџер со отворен ум кој е подготвен за незаборавно искуство, да аплицира за летното училиште следната година, бидејќи можам да ви гарантирам дека вреди да се оди.

Авторите на овој блог се:

Амил Салихи – средношколец и млад активист од Призрен

Дрин Красниќи – средношколец и млад активист од Приштина