Новите војни се сложени. Светот има сè помалку трпение за нијанси, како што е особено очигледно во актуелната војна во Украина. Високо поларизираната медиумска ситуација траеше цела година, дури и пред почетокот на војната во Украина. За време на воените дејствија, противниците истовремено се етикетира како „нацисти“, па ситуацијата може да бара одговори во феминистичката теорија и практика.

Феминистичката критика на милитаризмот започнува со фактот дека жените, цивили или не, се изложени на ризик од смрт, насилство и сексуално насилство во војна и се соочуваат со зголемен ризик од смрт од причини што може да се спречат, како што се компликации при породување и болести за време на конфликтот. Традиционално, создавањето мир беше и сè уште е женска работа, и очекувано, феминистичкиот одговор на војната во Украина е сложен и слоевит збир на иницијативи. Доколку се фокусираме на Србија, мора да ги споменеме тука мировните иницијативи на српските феминистички групи како „Жени во црно“ и „Група 484“, основани како мировно движење против вмешаноста на Србија во војните во текот на 1990-тите. Нивната работа сè уште дава клучен придонес во процесите на помирување и градење мир во Западен Балкан.

Србија: Феминистички одговор на војната

Покрај протестите организирани од „Жените во црно“, во Белград се одржаа два масовни собири, придружени со акции низ Србија – во Нови Сад, Крушевац (Здружение на жени „Пешчаник“), Лесковац („Нена“ група за мир и права на жените) и други места. Прославата на 8 Март собра повеќе организатори од цела Србија. Нашиот апел за прекин на војната го упативме како една од централните теми. Жените пишуваат и преведуваат текстови кои носат различни перспективи за мировното движење: феминизам, политика, историја и психологија (Захаријевиќ, Слапшак, Радовиќ, Васиљевиќ, Кордиќ, Ќоровиќ, Перовиќ…). Акциите за прием на бегалци и микроприбирање средства и/или собирање помош беа закажани и индивидуално и колективно (ЖВЦ, РЖФ, „Астра“, „Кораци“…).

Во април, по два месеци војна, произлезе нова идеја од различни групи на женски колективи кои претходно беа организирани околу 8 Март. Писмото, женски апел за мир во Украина, беше напишано од Аида Ќоровиќ и Вера Куртиќ и уредено од групи и поединци преку платформата за отворен дијалог „Мировна иницијатива“. Писмото има врвен приоритет: веднаш да запре војната и да започнат мировни преговори. Авторите јасно кажаа: Ние, жените, мора да бараме веднаш и безусловно да престанат сите воени дејствија и лидерите на Украина и Русија да седнат на дипломатска маса и да се обидат да најдат решение преку дипломатија, а не со војна.

Претходно, кога Генералното собрание на ОН на 24 март ја усвои Резолуцијата за агресијата врз Украина, Србија, изненадувачки, беше меѓу мнозинството кои ја осудија агресијата на Москва. Овој политички пресврт во Србија, и покрај постојаното руско влијание, беше видлив како промена во медиумската средина – таблоидите и медиумите контролирани од државата преку ноќ почнаа да ги критикуваат руските акции. Додека тензиите меѓу Европа и Русија растеа, САД го назначија ветеранот на балканската дипломатија, г-дин Кристофер Хил, за свој амбасадор во Србија.

Писмо: Одговор наспроти одговорност

Западната левица и многу феминистки со причина веруваа дека САД се обидуваат да го прошират своето влијание врз Источна Европа и другите делови од светот, но проблемот настана кога некои од нив почнаа да ја гледаат постсоветска Русија како бранител на антиимперијалистичките вредности. Сања Радовиќ во својот одличен текст во „Нови пламен“ ги гледа старите империи како четворица покераши на маса. Но, сето тоа е на макрониво. На затворено, почовечко ниво, секогаш би ја нагласила левата критика на левицата – која инсистира на одржување на политичкиот пуризам натоварен со патерналистички ориентализам како доминантен став. Ако повлекувањето на американските војници од Авганистан се смета заантикапиталистичко, и покрај ужасот на талибанските итни мерки, гледањето на војната во Украина како на нова студена војна со тактика на обвинување „и на двете страни подеднакво“ беше уште понаивно, политички погрешно и директно опасно по животот на Украинците. Накратко, западните леви критичари на НАТО, од основачките членки на Северноатлантската алијанса, ја гледаат оваа алијанса исклучиво како империјалистичка и намерно замижуваат пред земјите членки кои се приклучија на Алијансата по распадот на Советскиот Сојуз и нивната безбедност и стабилност, како и потенцијалот за донесување одлуки.

Во политичка смисла, јас се дефинирам себеси како левичарка, бидејќи најголемиот дел од мојот јавен ангажман се однесува на јавното здравје и универзалното здравствено осигурување, програмите за социјална заштита, овозможувањето бесплатно формално/неформално образование итн. Од феминистичка гледна точка, научив да го слушам и избегнувам патернализмот, така што мојата политичка одлука е да ги следам реалните потреби на луѓето и групите со кои работам и за кои работам. Укинувањето на политичкиот или теоретскиот пуризам е една од највисоките етички должности што ги должам на соработката со вистинските луѓе.

Додека разговаравме за писмото со женскиот апел за мир во Украина, споделив изненадувачки коментари. Еве резиме: (1) образложување на приоритетот за запирање на војната и – веднаш – почеток на мировни преговори; (2) контекстуализација на нашата феминистичка борба и позиција со потсетување на антивоеното движење во 90-тите; и (3) нагласен заклучок: само целосната демилитаризација води до мир. Единствената контроверзност беше сугестијата да се избегнат вообичаените критичари на НАТО што ќе му претходат на неговите акции, додека народот на Украина (по два месеци од војната) очајно очекуваше ЕУ и САД да интервенираат. Врз основа на гореспоменатата критика на западниот лев радикален антиимперијализам од перото на полски, полски со седиште во Обединетото Кралство, украински, и британско-сириски писатели, отстапив од „заземање на страна“ и се повлеков од бинарниот свет – земајќи ги предвид (можните, нови) блоковите од Студената војна, односно Русија и САД, каде НАТО ги застапува исклучиво американските интереси и е амблем за сѐ што е погрешно во светот.

Со внимателно избалансираниот ризик да бидам означена како либерал, империјалист, предавник или „курва на НАТО“, што е честа навреда за феминистките во Србија, избрав да ја избегнам вообичаената грешка „сите се исти“ на диспозицијата за патерналистичка бинарна одговорност како да сме мајки на децата кои се борат. Од феминистичка гледна точка – да, сите воени сили на светот се непожелни, со секоја акција копнееме по свет без пушки, без огнено оружје и без нуклеарно оружје – воопшто. Во самиот момент на војна во Украина, додека 100 градови се под оган на руската армија, а 3,5 милиони луѓе бегаат од Источна Украина и 6 милиони се внатрешно раселени лица, не е време за теоретски пристап, „поширока слика“ ниту рамномерно распределување на одговорноста на двајца (или четворица) најголеми „покер играчи“. Двете нивоа на политика – реалното и имагинарното – се делат додека трае војната, а целото теоретско знаење за двата блока, четирите империи или целосната демилитаризација е во внимателно структурирано поле на идеи. Како жени, внимателно ги балансираме овие две нивоа, обидувајќи се да ги одржуваме кревките односи со нашите сестри од Украина, и притоа никогаш да не ги менуваме нивните животи денес за некаков си идеален, оттука и далечен, утрешен свет.

Безбедносен појас на отчетност

Како феминистки, не можеме и нема да ги поддржиме санкциите, знаејќи дека тоа ќе влијае само на ранливите групи на рускиот народ, непотребно е да се каже – ние сме против војната, оружјето, воената служба и многу други прашања што постојано и јавно ги кажуваме. Сè додека владите и војските не се свестат, мислам дека би можеле слободно да кажеме (а слободата е важна) дека феминистичкиот пристап е – одговорност. Додека се во мир, жените ја преземаат одговорноста за спречување на војни, а кога веќе имало војни, жените се грижат за хуманитарните последици. Ние сме одговорни да ги слушнеме гласовите на нечуените, да ги залечиме раните, да ги отвориме вратите за некрвно сродство и политичко пријателство, да најдеме простор за дијалог и мир на кои трајно инсистираме.

Постскрипт

Елаборирајќи го писмото во ситуација која постојано се менува, го загубивме моментумот за тоа. Останува прашањето – до кого го упатуваме овој апел кој главно се однесува на прашањето на одговорноста? Нашиот дијалог, полн со енергичен спор со заемна грижа и почит, ме потсетува дека етичкото чувство на одговорност е доминантен показател на феминистичката методологија во женските колективи – ние сме тие што ги чекавме*.

*Ние сме тие што ги чекавме е насловот на збирката активистички говори и есеи од авторката Алис Вокер, добитничка на Пулицерова награда.

Марија Ратковиќ е докторски кандидат по теорија на уметности и медиуми, во Центарот за интердисциплинарни студии на Универзитетот за уметности во Белград. Истражувач, теоретичар и публицист со интердисциплинарно образование во хуманистичките науки, науките и уметностите. Фокусирана на доживотно образование и работа во динамичните области на биоетиката и биополитиката, прашањата за сексуалноста, родот и класата. Основач е на Центарот за биополитичко образование, младинска менторка и наградувана активистка во доменот на јавното здравје, здравјето на жените и репродуктивните права.