Джевад Колџиќ последен пат ја видел својата мајка на 22. октомври 1992 година. Таа била киднапирана тој ден кога одел на работа во Прибој од автобусот што ја преминал територијата на Босна и Херцеговина. Во Миоче, членовите на паравоената формација “Одмаздници”, предводена од Милан Лукиќ, ја зедоа заедно со 15 мажи од автобусот. Ги однесоа во Вишеград во камион, во мотелот “Вилина влас”, каде што беа брутално измачувани, а потоа сите беа убиени на бреговите на реката Дрина.
Во текот на изминатите 25 години Џевад се обидува да добие статус на цивилна жртва на војната. Тој е само еден од околу 15.000 граѓани на кои им е оневозможен статусот на цивилните жртви на војната од страна на Србија. Покрај жртвите од Северин, има и жртви на киднапирање од Штрпци, жртви на “Бура”, жртви на конфликтот во Косово итн. Една од главните причини е фактот што надлежните органи не ги признаваат лицата што загинаа надвор од територијата на Србија како жртви на војната, иако важечкиот Закон за правата на цивилите со воени инвалидитети, усвоен во 1996 година, не го нагласува тоа многу јасно.
Законот, усвоен за време на режимот на Слободан Милошевиќ, е толку дискриминирачки што исто така во целост ги исклучува лицата со попреченост под 50%, како и лицата со психолошки последици што произлегуваат од насилството што го претрпеле, преживеаните од силување и други форми на воени злосторства, жртви на српските државни и паравоени сили, лица што претрпеле повреди пред официјално декларираната војна во Србија, исчезнати лица, ако не биле прогласени за мртви и членови на семејството на загинати цивили, кои живееле во исто домаќинство со нив.
Министерството за труд, вработување, ветерански и социјални прашања ги толкува одредбите на овој закон онака како што сака, па дури и повлече значителен број на статуси на цивилни жртви на војната. Според податоците на Фондот за хуманитарно право, на пример, една девојка која го загубила видот за време на воената операција “Бура” во Хрватска, го загубила статусот на хендикепирана, исто како и жена која претрпела тежок инвалидитет по тортурата во концентрациониот логор Дретељ, кој го формираа припадниците на Армијата на босанските Хрвати. Генерално, ако на некое лице во Србија му се доделува статус на цивилна жртва на војна, се однесува исклучиво на симболичка материјална помош (нешто повеќе од 10.000 динари). Всушност, нема други услуги за социјална заштита.
Иако во регионот нема идеални решенија за статусот на цивилните жртви на војната, сите факти покажуваат дека ситуацијата во Србија е најлоша. Ако се усвои новиот закон подготвен од Министерството за труд, вработување, ветерански и социјални прашања, ситуацијата може да се влоши само. Нацрт-законот е завршен одамна (тогашниот актуелен министер беше Александар Вулин, кој во моментов е министер за одбрана), но тој “се изгуби” некаде по изборите, што воопшто не е лошо, со оглед неговиот целосно дискриминаторски третман на цивилни жртви на војната. Имајќи го предвид начинот на кој земјата ги третира своите граѓани / жртви на војни од 1990-тите, не би било изненадувачки да се види дека ситуацијата на цивилните жртви се влошува, со оглед на тоа што нацрт-законот многу јасно наведува дека цивилна жртва на војна не може да биде лице што било повредено или убиено надвор од територијата на Србија, наспроти злогласниот закон од 1996 година. Општо земено, за да може некој да добие статус на цивилна жртва на војна, државата бара од него да достави огромен број документи, вклучувајќи ги и медицинските документи што ќе ги докажат претрпените повреди или смрт на член на семејство или полициски минути од периодот кога се случил настанот. И тогаш сè треба да се повторува секоја година, за верификација … И степенот до кој Србија не се грижи за цивилни жртви на војната е илустриран со фактот дека Уставниот суд на Србија смета дека овие лица не се дискриминирани, бидејќи ја отфрли иницијативата на Фондот за хуманитарно право во врска со уставноста на Законот од 1996 година.
Постои одличен модел закон изготвен од страна на Фондот за хуманитарно право, кој конечно ќе го реши статусот на цивилните жртви на војната. Владините власти веројатно никогаш не го разгледаа тој модел закон. Народниот правобранител подготви и нацрт-закон за цивилни жртви на вооружени конфликти, но со оглед на тоа што е назначен нов народен правобранител, кој има блиски врски со владата, тој документ најверојатно нема да биде усвоен.
Очигледно е дека Српската држава ќе продолжи да ја игнорира својата уставна и меѓународна обврска да обезбеди компензација за штетата и други видови репарации за цивилните жртви на војната. Ужасно е што таквата практика не може да се запре, дури ни по инсистирањето на меѓународните институции, домашните невладини организации и здруженија и, се разбира, самите жртви. Барем не во блиска иднина. Единствената надеж е дека Европската унија ќе врши притисок врз српските власти во процесот на пристапување во ЕУ, со цел тие да ја поправат оваа неправда. Но, ако недостатокот на интерес на ЕУ во врска со многу грешки кои се одвиваат во Србија со години се зема предвид, тешко дека нешто ќе се промени, односно околу 15.000 лица тешко дека ќе можат конечно да добијат правда. Само околу 1.500 од нив добија правда. Некои од нив биле жртви од Втората светска војна.
Јелена Диковиќ
Новинар на дневниот весник “Данас”
