Fragmentimi etnik i shkollave në Bosnje e Hercegovinë nuk është i dukshëm vetëm kur është fjala për lëndën e historisë. Si të ecet përpara? Duhet të lejojmë që mësuesit dhe studentët të marrin timonin në dorë, sugjeron Melisa Foriq.

Përgjigja për pyetjen “si t’ua mësojmë historinë në Bosnje e Hercegovinë?” nuk është e lehtë të formulohet, të paktën jo për ata që nuk kanë njohuri të mjaftueshme të strukturës së Bosnje e Hercegovinës së pas-Dejtonit apo të marrëdhënieve të saj shoqërore – që karakterizohen nga ndarje të thella etnike. Sistemi arsimor pasqyron tërësisht organizimin administrativ të vendit dhe ndarjen e tij në dy entitete: Federata e Bosnje e Hercegovinës dhe Republika Srpska, si dhe Qarku i Brçkos. Po ashtu, Federata përbëhet nga dhjetë kantone. Aty ka ministri të ndryshme që hartojnë dhe implementojnë ligje të ndryshme në fushën e arsimit, pra përcaktojnë kurrikulën dhe miratojnë librat shkollorë për të gjitha lëndët e nivelit fillor dhe të mesëm.

Ndarja i ka rrënjët e thella

Përveç fragmentimit administrativ të lartpërmendur në Bosnje e Hercegovinë, një tjetër ndarje shumë më domethënëse është ndarja e brendshme e sistemit arsimor në tre sisteme që janë të bazuara tek identiteti etnik – boshnjak, serb dhe kroat. Rrënjët e thella të kësaj ndarjeje janë që nga lufta e viteve 1992-1995 dhe këta sisteme kanë vazhduar të ekzistojnë ligjërisht dhe në paqe deri më sot. Tipar i përbashkët i tyre është shprehja e këndvështrimit të njëanshëm dhe përjashtimi reciprok. Arsimi shihet si mjet për të krijuar tri histori etnike, gjuhë dhe kultura të ndryshme dhe jo si mjet për të zhvilluar një identitet të përbashkët shtetëror. Rezultati më absurd i këtij sistemi është ekzistenca e dukurisë së ”dy shkolla nën një kulm”, me hyrje të ndara dhe orë mësimore që fillojnë në orare të ndryshme të ditës ku shkojnë boshnjakët dhe kroatët.

Historia është pjesë e kurrikulës thelbësore vendore dhe ka rëndësi të posaçme për të tre grupet etnike në Bosnje e Hercegovinë. Kjo gjë konfirmohet edhe nga emërtimet e ndryshme që përdoren për këtë lëndë në tre variante gjuhësore – boshnjakisht (historija), serbisht (istorija) dhe kroatisht (povijest). Edhe pse Ligji Kornizë për Arsimin Fillor dhe të Mesëm në Bosnje e Hercegovinë përcakton se përmbajtja thelbësore e përbashkët e kurrikulës siguron që të zhvillohen marrëdhënie pozitive dhe ndjesi të përkatësisë ndaj shtetit të Bosnje e Hercegovinës përmes procesit arsimor (Neni 43), përparësi i jepet historisë kombëtare.

Derisa disa vite më parë, në kurrikulën dhe librat shkollorë që përdoreshin në ato pjesë të Bosnje e Hercegovinës ku ka shumicë kroate, si dhe në Republika Srpska, historia kombëtare interpretohej si historia e popullit kroat ose serb, ndërsa Bosnje e Hercegovinë pothuajse nuk përmendej. Në këtë mënyrë, ky është rezultat i praktikës së gjatë të importimit të librave shkollorë nga Serbia dhe Kroacia, që ka vazhduar deri në vitin 2002. Intervenimet rezultuan me disa ndryshime, me sjelljen e përmbajtjes që po ashtu mbulon edhe tema që kanë të bëjnë me historinë e territorit të Bosnje e Hercegovinës.

Ndërkohë, librat shkollorë në vendet me shumicë boshnjake, me histori kombëtare kuptojnë historinë e Bosnje e Hercegovinës.

Prapavija e të gjithë këtyre ndryshimeve ka qenë puna e palodhur e një sërë komisioneve shtetërore që u krijuan me nismë të Misionit të OSBE-së dhe Këshillit të Evropës në Bosnje e Hercegovinë. Këta komisione kanë punuar për harmonizimin e kurrikulës dhe zhvillimin e përmbajtjes thelbësore të përbashkët për lëndën e historisë dhe lëndë të tjerë në shkallë vendi, si dhe për të larguar përmbajtjen fyese nga librat shkollorë dhe për të përmirësuar cilësinë e tyre. Edhe pse disa nga këto ndërhyrje kryesisht ishin të natyrës zbukuruese, ka përmirësime të dukshme.

Ku janë interesat e studentëve?

Kjo e gjitha tingëllon mjaft e ndërlikuar, madje dhe kaotike, që na shtyn të pyesim veten: në të gjithë këtë situatë, ku përfaqësohen interesat e studentëve? Apo interesat kombëtare dhe ato të politikanëve vijnë të parat? Kësaj pyetjeje mund t’i përgjigjen më së miri mësimdhënësit. Ata janë personat që e njohin më së miri gjendjen në terren, në klasa, gjatë komunikimeve të tyre të përditshme me studentë dhe me kolegët e tyre. Falë rolit dhe përgjegjësisë së tyre, ata vazhdimisht përpiqen të merren me këto pengesa. Është fakt se koncepti i kurrikulës është i vjetëruar, se librat shkollorë, pavarësisht të gjitha përmirësimeve, janë shpeshherë burim i pamjaftueshëm i informacionit, sidomos ngaqë sjellin këndvështrim të njëanshëm. Kështu, shpeshherë mësimdhënësit e historisë e gjejnë veten në kërkim të burimeve të reja të njohurive dhe mundësive për të përmirësuar cilësinë e orëve të historisë.

Prezantimi i shumëperspektivitetit kundrejt pengesave

Këtë mund ta shohim si ndryshim nga poshtë-lart: nëse sistemi nuk lejon përmirësime, mësimdhënësit ende mund të bëjnë përmirësime në mënyrën se si japin mësim, duke u treguar kreativë apo duke vënë në dukje vlerat pozitive që përmban kurrikula. Edhe pse mandatet e institucioneve të ministrive relevante – si institutet arsimore dhe pedagogjike – duhet të përfshijnë detyrimin për t’iu ofruar mësimdhënësve mundësi për të avancuar zhvillimin e tyre profesional, shembuj të tillë janë të rrallë. Të nxënit gjatë të gjithë jetës, që përfshihet në strategjitë arsimore të pothuajse të gjitha vendeve evropiane, në rastin tonë është një term thuajse abstrakt. Për shkak të mungesës së trajnimit formal, mësimdhënësit mezi presin që të ndërmarrin hapa për zhvillim në mënyrë të pavarur që të fuqizojnë kompetencat e tyre. Shumë OJQ dhe organizata profesionale kanë organizuar konferenca, seminare dhe trajnime të ndryshme në fushën e historisë përgjatë dhjetëvjeçarit të fundit dhe bashkërisht me mësimdhënës nga Bosnje e Hercegovina kanë zhvilluar materiale shtesë për mësimdhënie të orëve të historisë.

Ia vlen të përmenden nisma nga Këshilli i Evropës dhe OSBE-ja, si dhe puna e OJQ-ve si Shoqata Evropiane e Mësimdhënësve të Historisë (EUROCLIO), Shoqata e Mësimdhënësve të Historisë së Bosnje e Hercegovinës (EUROCLIO HIP BIH), Qendra për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore (CDRSEE), ForumZFD dhe të tjerë. Materiale shtesë për mësimdhënie si libra shkollorë të historisë, përmbledhje të burimeve apo punëtori për tema kontraverse dhe të ndjeshme dhe kultura e kujtesës, janë hapa pozitivë drejt qëllimeve që janë përcaktuar dhe rrënjosur në praktikën evropiane të mësimdhënies së historisë shumë kohë më parë.

Edhe pse promovojnë këndvështrim shumëperspektivësh, të nxënit aktiv, punën me burime dhe mendimin kritik të pavarur, materialet e tilla kryesisht nuk janë miratuar apo rekomanduar për përdorim nga ministritë kompetente. Megjithatë, vlera e tyre është pranuar nga mësimdhënësit që kanë ndjekur seminare dhe trajnime – që kryesisht mbahen gjatë fundjavave, pasi çdo mungesë gjatë ditëve të punës kërkon miratimin e institucionit kompetent. Ata i kanë përshkruar mundësitë për trajnim dhe për të përftuar njohuri të reja dhe teknika të reja të mësimdhënies, takimet me kolegë nga pjesë të ndryshme të Bosnje e Hercegovinës dhe platformën për të shkëmbyer përvojat si një përparësi të madhe. Idetë, teknikat, materialet mësimore të reja që përfshihen direkt në orët mësimore shndërrohen në mundësi për tejkalim  të dallimeve, mungesave dhe stereotipeve.

Ne e dimë se mësimdhënësit i kanë pranuar këto materiale dhe metoda dhe i përdorin gjatë orëve mësimore, të paktën për ato pjesë të kurrikulës që iu mundëson të veprojnë në mënyrë të pavarur. Studentët mirëpresin kreativitetin e tyre, gjë që përforcon motivimin për të vazhduar më tej për të gjithë ne që merremi me këtë lloj pune. Nëse qëllimi i orëve të historisë është që fëmijëve t’u mësohet të mendojnë vetë dhe të kenë qëndrim kritik ndaj së kaluarës në mënyrë që të jenë qytetarë aktivë të kësaj shoqërie dhe që marrin vendime të pavarura, atëherë duhet të këmbëngulim në mësime historie të cilësisë së lartë.

 —

Melisa Foriq, ka lindur në Sarajevë. Aktualisht ajo punon si asistent profesore pranë Departamentit të Historisë të Fakultetit të Filozofisë në Sarajevë. Më herët, ajo ka punuar për më shumë se dhjetë vjet pranë Qendrës për Studime Ballkanike të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Bosnje e Hercegovinës. Ajo është autore e disa librave shkollorë të historisë për shkollat fillore dhe të mesme dhe është bashkëautore e librit shkollor për lëndën “Kultura e feve”. Gjithashtu, ajo është Sekretare e Shoqatës së Mësimdhënësve dhe Profesorëve të Historisë në Bosnje e Hercegovinë dhe ka marrë pjesë në projekte të ndryshme ndërkombëtare në fushën e historisë, mësimdhënies së historisë dhe kulturës së kujtesës.