Kultura e kujtesës së shtrembëruar ‘mban në kurth të kaluarën e Bosnjes’

(Foto: www.church-and-peace.org | Burimi: www.balkaninsight.com)

Profesoresha universitare boshnjake Ljubinka Petroviq-Ziemer thotë se kultura e heshtjes në Bosnje dhe kulturat e kujtesës selektive apo të motivuara politikisht po pengojnë pajtimin e vërtetë.

Paralajmërimet e saj gjenden në një material të ri të titulluar “Kulturat e kujtesës në Sarajevë, apo kërkimi i tejzgjatur për perspektivën e shumanshme dhe integrimin” (“Cultures of Remembrance in Sarajevo, or the Protracted Search for Multiperspectivity and Integration”).

“Ne kemi mbetur në kurthin e së kaluarës” ka thënë ajo për BIRN. “E kemi lënë besimin tonë në dorë të ndjekjes penale të krimeve të luftës dhe me vizionin që kemi për drejtësi, iu kemi dhënë gjykatave fuqi të mbinatyrshme.”

“[Por] secili grup nacional ka shpresuar se aktgjykimet do të përputheshin me pritshmëritë e tyre. Kjo është arsyeja e zhgënjimit të madh nga të gjitha palët”, ka shtuar Petroviq-Ziemer.

“Tani, si kompensim, ne po e vazhdojmë betejën për drejtësi përmes medias. Lexojmë çdo ditë për varreza masive, përkujtime dhe varrime. Ne nuk po ia lejojmë vetes apo të tjerëve të shkëputemi nga lufta”.

“Kur i analizojmë ato raportime, mund të shohim se marrin formën e aktgjykimeve, që emërojnë viktimën dhe kryerësin. Shlyerja kërkohet jashtë sallës së gjykimit” ka shtuar ajo. 

Petroviq-Ziemer shpjegon se lufta e viteve 1992-5 vazhdon të prekë përditshmërinë dhe komunikimin mes njerëzve, sidomos ndërmjet komuniteteve të ndryshme.

“Diskutimet e serbëve të Bosnjes, madje edhe dialogjet më jopolitike, pashmangshmërisht kthehen tek disa çështje kyçe të karakterizimeve të luftës dhe klasifikimit të krimeve në Srebrenicë,” ka vëzhguar ajo.

“Dikush nuk pranohet si i besueshëm apo miqësor në bazë të karakterit të tij individual, por në bazë të një sërë pyetjesh që kanë të bëjnë me luftën,” ka shtuar ajo. 

Duke iu kthyer kulturave të kujtesës selektive dhe të motivuar politikisht në tre komunitetet kryesore: boshnjak, kroat dhe serb, Petroviq-Ziemer thotë se është me rëndësi të jashtëzakonshme të përcaktohet se cilat janë kujtesat tabu dhe pse.

“Ne dimë shumë pak për dukurinë e heshtjes. Kryesisht e shohim dhe paragjykojmë të tjerët për të. Heshtja është si krimet: arsyetojmë krimet tona dhe dënojmë të tjerët, sepse e shohim vetëm si mohim të krimeve. Të kuptuarit e heshtjes sonë na ndihmon në qasjen ndaj të tjerëve përmes dialogut të vërtetë dhe jo përmes dënimit, kjo e fundit është mënyrë destruktivs,” shpjegon ajo. 

Sipas Petroviq-Ziemer, një tjetër çështje që përçan dhe prek mënyrën si kujtohet e kaluara janë memorialet e luftës që po ndërtohen pa plan dhe pa kontroll.

“I kemi hyrë rrugës së shndërrimit në vendin e nekropoleve. Shpeshherë sjell në mendje fjalët e sociologut gjerman Velcer lidhur me këtë. Ai ka thënë: ‘Sa më i madh të jetë horizonti i së kaluarës, aq më e ngushtë është perspektiva e së ardhmes,’” ka thënë ajo.

Vendet që sjellin përçarje të kujtesës:

Në punimin e saj, Petroviq-Ziemer shtjellon rolin që luan ekspozita për rrethimin e Sarajevës në Muzen Historik dhe ekspozita e përhershme të genocidit në galerinë “Srebrenica 11/07/95” për zhvillimin e kulturave gjithëpërfshirëse të kujtesës.

Ajo vëren se ekspozita e Sarajevës e klasifikon luftën në Bosnje dhe Hercegovinë si një “akt agresor”, edhe pse kjo çështje kundërshtohet fuqishëm nga shumica e serbëve.

“Që të rinjtë të jenë në gjendje të identifikohen me institucionet shtetërore në Sarajevë, është me rëndësi që gjatë diskutimit të çështjeve të ndjeshme të … paraqiten perspektivat e ndryshme për të njëjtën ngjarje,” thotë ajo.

“Ekspozita për Sarajevën mund të nxisë mendimin kritik nëse paraqet pozicionet e ndryshme lidhur me karakterin e luftës,” ka shtuar Petroviq-Ziemer. 

Po ashtu, pyetja nëse masakra në Srebrenicë ka qenë akt genocidi apo jo mbetet një çështje e ndjeshme.

“Asnjë prej nesh nuk mund të harrojë Srebrenicën, pavarësisht se si e shohim krimin. Të jetosh me faktin që në vendin tonë ka ndodhur genocid na prek të gjithëve. Është një krim që nuk mund të përballohet nga askush,” ka thënë ajo. 

Mirëpo për fat të keq, ndonjëherë Srebrenica përdoret për të “heshtur dhe shantazhuar” njerëzit, vazhdon ajo.

“Një nga reagimet ndaj nevojës për të diskutuar krimet kundër serbëve në Sarajevë është se këto krime as që mund të krahasohen me Srebrenicën,” ka vërejtur ajo.

“Mirëpo që bashkëjetesa në Sarajevë të mbijetojë, krimet kundër grupeve minoritare duhet të pranohen më shumë, sepse heshtja për këto krime rrit dëshirën e minoriteteve që të largohen dhe kjo gjë kërcënon të ardhmen e Sarajevës si një qytet shumëkulturor,” ka vazhduar Petroviq-Ziemer.

Nuk ka pajtim pa pranuar krimet:

Edhe pse krimet e luftës janë kryesisht akte individuale, Petroviq-Ziemer thotë se shoqëria ka përgjegjësi politike dhe shoqërore ndaj viktimave, kjo duhet të arrihet në mënyrë që të lulëzojë bashkëjetesa. 

“Bashkëjetesa paqësore varet nga respektimi i parimit për të mos bërë dëm. Nëse ndodh një krim, ai duhet të klasifikohet si i papranueshëm nga shoqëria dhe viktimës duhet t’i garantohet se krimi nuk do të përsëritet. Nëse këto kushte minimale nuk përmbushen, nuk është e përgjegjshme që t’u kërkosh refugjatëve të kthehen, për shembull,” thotë Petroviq-Ziemer.

“Fajësimi kolektiv – edhe pse unë besoj që nuk është diçka produktive për ta thënë – nga pozicioni i viktimës është një mjet që përdoret për të treguar se komuniteti ku kanë ndodhur krimet ende nuk është transformuar në një komunitet që mund të garantojë se krimi nuk do të përsëritet. Në thelb, kjo do të thotë se parimi mos bëj dëm nuk është arritur,” ka shtuar ajo.

Duke folur për motivimin e saj që të shkruajë një punim për kulturën e kujtesës në Sarajevë, Petroviq-Ziemer thotë se ajo ka dashur të theksojë faktin se krimet kundër serbëve në Sarajevë nuk janë pjesë e kujtesës së integruar për rrethimin e qytetit dhe se është e mundur të shkruhet për këtë mangësi pa e relativizuar tmerrin që kanë përjetuar qytetarët e Sarajevës gjatë sulmeve nga ushtria e Republika Srpskas.

“Motivimi im kryesor është përgjegjësia që ndjej ndaj brezave të ardhshëm,” ka thënë ajo. 

“Fajësimi kolektiv është pjesë e kujtesës publike, që i detyron brezat e rinj të kujtojnë luftën nga llogoret. Brezat e pasluftës nuk janë as kriminelë lufte, as viktima. Të refuzosh të jesh viktimë dhe të refuzosh fajësimin kolektiv nuk duhet të na çojë drejt harresës. Mendoj se askush prej nesh nuk ka të drejtën të bllokojë të rinjtë në kolektive antagoniste dhe të pengojë një të ardhme të përbashkët,” ka thënë ajo.

“Ata nuk duhet të jenë peng i frustrimeve tona dhe dështimit të pritshmërive tona”, ka përfunduar ajo.