Kur ndodhi lufta në Kosovë, isha fëmijë i vogël. Kujtimet më të qarta, kristal në sytë e mi prej fëmije, janë tri: forca serbe në lagjen bri dritares së dhomës sonë duke dëbuar njerëz e duke thyer dyert kryesore të komplekseve banesore, tri familje së bashku në një dhomë ku qiriu ishte fshehur poshtë tryezës që të mos bëhej dritë më shumë se sa ishte e nevojshme dhe një tren që nuk e dinim a na çonte drejt shpëtimit a drejt mallkimit.

Edhe sot e kësaj dite e kam problem të përballem me ato pamje, me këto kujtime, me këto plagë që janë fashitur në trurin tim. Gjithçka është si në një kasetë të vjetër televizive, ku pamja turbullohet, më pas vjen e pastër e sërish turbullohet, me kërcitje kamere, e sërish bëhet e pastër, por asnjëherë si ditën që ka ndodhur. Në kasetën time nuk dhunohet askush. Ose dhunimi më është fshirë nga kujtesa vizive.

***

Ndonjëherë, këto kujtime më duken qesharake, absurde, a thua se më kanë ndodhur vetëm mua. Ti mendon se i përket një shteti kur identifikohesh me figurat kryesore të tij, kur gjen diçka prej pasionit tënd tek ta, apo kur gjen diçka prej dhembshurisë tënde tek ta. Ti mendon se kryeministri yt i tanishëm ka mundur të jetë një prej udhëtarëve në trenin mister. Ti mendon se politikanët e shtetit tënd, në i thënçin shtet, kanë pasur fatin e keq të dëbohen nga sistemi i kobshëm, të shohin familjarët e tyre duke u copëtuar si fletë libri. Një fëmijë që luftën e ka përjetuar më herët se shkollën, sot i rritur e i gatshëm për realitet, mendon se kokat e politikës dhe vendimmarrjes kanë të njëjtën ndjenjë për luftën, asokohe kur pushteti nënkuptonte të mbeteshe gjallë. Amos Oz, shkrimtari i vuajtjeve, thotë se kur dy regjime ndeshen, fiton jeta më e rëndësishme sipas më të fortit.

***

Nuk ka poezi më të dhimbshme për luftën se poezia e munguar e grave të dhunuara. Tregimi i munguar i tyre. Muzeu kryekëput i munguar i këtyre grave me të cilat, një pjesë e madhe prej nesh, brenda vetes çirremi së qeshuri. Të rrallë janë ata që këtyre grave u kanë dhënë zërin e revoltës. Kur flasim për ballafaqimin me të kaluarën në Kosovë, ndoshta ky ballafaqim ka ndodhur, edhe pse kam dyshime të mëdha për këtë. Unë mendoj se ka ende vend për debat dhe se me gratë e dhunuara kemi dështuar. Kemi dështuar me trupat të cilët nuk i kanë faj gjeografisë, as patriarkatit të Ballkanit, as burrave të Kosovës apo Serbisë, as Kosovës, as serbit që edhe sot ushqen tek gjeneratat e reja melodinë “Kosovo je srce Srbije”, por as shqiptarit që mendon se dhunimi meritohet dhe është i turpshëm për fytyrë e për familje. Burrat. Ja, po flasim pak për burrat në këtë procesin e ballafaqimit me të kaluarën. (Lexo: një pjesë e burrave ballafaqohen me burrërinë, nderin, Kanunin, gjakun e gruas, pragun e turpëruar e të poshtëruar të familjes, pasi një grua kosovare na qenka dhunuar gjatë luftës nga dora mizore).

**

Kur burri shqiptar përnjëmend ta kuptojë që duhet ta mbështesë gruan e dhunuar nga armiku, do të jemi më pak të frustruar. Kur burri nuk do të hutohet nga tregimi i një gruaje të dhunuar, do të mund të flemë më të qetë. Kur një burrë shqiptar do të lejojë që një tregim i tillë të dalë nga goja e vuajtur e gruas, do të ballafaqohemi më lehtë me të kaluarën që nuk e kërkuam, po na e servuan me zor. Kur burri shqiptar do ta kuptojë se gratë historikisht janë dhunuar nga mendësia se “kësisoj do ta ulin rëndësinë e tyre në barazim me zero”, gjë që ka ndodhur edhe me gratë shqiptare në luftën që Serbia bëri para jo shumë vitesh, atëherë do të mund të vazhdojmë drejt së ardhmes. E kaluara na ndjek, po nuk shtrëngojmë duart për pajtim me të. Për ballafaqim me të. Pas luftës, është e tmerrshme të mendosh se janë burrat ata që vendosin për fatin e këtyre grave. 

***

Në filmin “Tri dritare dhe një varje” me regji nga Isa Qosja, do ta shihni mirë se deri ku përpëlitet një grua kur merret vesh se është dhunuar. Nga kush? Nga burrat. Burrat, që sot i kemi në atë ndërtesë, në këtë ndërtesë, në ndërtesën afër bustit të një burri – Skënderbeut, në çdo ndërtesë ku vulat vendosin fatin e grave. Dhe ku vendoset fati i shumicës prej nesh, jemi a s`jemi burra.

Meqë po shkruaj mbi ballafaqimin me të kaluarën, u hapën shumë dyer e të tjera nuk munda t’i përcillja. Unë nuk e di nëse e kam ballafaquar të vërtetën aq mirë, aq fuqishëm, sa sot të jem mirë me të. Nuk e di edhe nëse jam ballafaquar me të vërtetën apo me propagandën. E di se të njëjtit burra ka kohë që janë në pushtet dhe e di se librat që ata i kanë lexuar nuk janë ata që unë i kam shfletuar. Pra, nuk jemi në frekuenca të njëjta. Kjo po më bën keq mua. Po i bën keq grave të dhunuara, gjeneratës së re që dëshiron ta kujtojë e mos ta harrojë luftën, por jo në mënyrën se si ajo na rrëfehet prej këtyre burrave. Këta burra janë troshat e një buke të madhe me të cilën po e ushqejmë veten tash sa kohë. Këto trosha janë mbetje bajate. Ka njerëz të cilët nuk po na lënë të flasim mbi historitë tona, traumat tona, dhunimin që edhe pse jo si i atyre grave të prekura pa dëshirën e tyre, është dhunim që e kemi në mendjet tona e që duam ta tregojmë. Jam i sigurt se ka fjalë, vargje e libra brenda secilit prej nesh që ky mentalitet, këta burra, këta institucione, kjo burrëri kaq shterpë mbi të cilën ndërtohet konstelacioni shoqëror kosovar dhe është forcë matëse për shumëçka, nuk po i lejojnë të dalin në pah. Ndjenjën e fajit e ka dikush tjetër, ne e kemi ndjenjën e kujtimit duke rrëmuar mbi të për aq kohë sa është nevoja. 

Arbër Selmani është gazetar i kulturës dhe shkrimtar nga Prishtina. Ai ka përfunduar studimet për marketing ndërsa fushat e interesit të tij përfshijnë studimet kulturore, multikulturalizmin, ballafaqimin me të kaluarën dhe çështjet mbi komunitetin LGBT. Në nëntor të vitit 2013-të ai morri çmim nga UNWomen dhe UNDP. Twitter: arberiani