Burimi: http://www.balkaninsight.com/

Romani “Dimri më i gjatë” i Kevin Sullivan, korrespondenti në Sarajevë gjatë kohës së luftës, përpiqet të pasqyrojë humanizmin dhe kurajën e njerëzve që jetonin në kryeqytetin boshnjak gjatë rrethimit të viteve 1992-1995.

Eleanor Rose BIRN Sarajevë

Zona e Grbavicës në Sarajevë menjëherë pas luftës. Foto: Departamenti Amerikan i Mbrojtjes.

Në dhomën e ndenjes së Kevin Sullivan ka një fotografi me kornizë të vetes së tij shtrirë në një rrugë me copëza të shpërndara gjithandej në Bosnjën qendrore, pasi sapo kishte kaluar me makinë mbi një minë toke.

Në të majtë të fotografisë është një automjet i Reuters; dhe Sullivan qëndron shtrirë, i habitur, shtrirë djathtas – vetëm një metër larg një tjetër mine të pashpërthyer.

Ky është një kujtim i çuditshëm, por shënon një ngjarje të rëndësishme në jetën e Sullivan-it që e lidh atë ditë në janar 1993 me inaugurimin e romanit të tij në Sarajevë sot të titulluar “Dimri më i gjatë”.

Një nga 11 romanet e shkruar nga Sullivan, i cili tani jeton në Sarajevë, ky është veçanërisht i rëndësishëm – një “vepër dashurie”, thotë ai, që ai shpreson se vajza e tij 17-vjeçare do t’i kthehet ndonjëherë nëse ajo dëshiron të mësojë për eksperiencën e prindërve të saj gjatë luftës.

“Ky është testamenti im i eksperiencave tona për të, në mënyrë që nëse një ditë ajo dëshiron ta lexojë,” thotë ai.

Sullivan, në atë kohë një korrespondent i huaj, kaloi kohë në Bosnjë në vitin 1992 dhe 1993 duke raportuar për agjencinë e lajmeve United Press International, UPI.

Aksidenti me mine ndryshoi rrjedhën e luftës së tij. I larguar nga kujdesi mjekësor nga RAF – dhe i vetëdijshëm se sa i privilegjuar ishte ai si i huaj që ishte në krahasim me boshnjakët e bllokuar në konflikt – ai kaloi tre muaj larg.

Ishte në spitalin e Glasgout ndërsa rikuperohej ku Sullivan filloi dorëshkrimin e tij të parë – në atë kohë plot me raportime të menjëhershme, të papërpunuara me tmerre dhe një zemërim dëshmitari okular të atyre që po ndodhnin në qytetin e rrethuar të Sarajevës.

Kevin Sullivan. Foto: Sulejman Omerbasic.

Kur ai u rikthye në shtëpi tre muaj më vonë, i frymëzuar nga një ndjenjë solidariteti me banorët e qytetit si edhe fakti që ai kishte filluar tashmë të dilte me Marijanë, e cila tani është gruaja e tij, stafi në aeroportin e Splitit i mori një nga patericat e tij dhe nuk pranoi ta linte të hipte në avion – “por në fund ata u dorëzuan”.

Në në periferinë perëndimore të Alipasino Poljes me Marijan, mamanë dhe vëllain e saj, ai mësoi si ishte të mos ishe i huaji i autorizuar, por një njeri që s’mund të ecte mirë dhe kishte nevojë t’i sillnin edhe kafenë.

Ai përfundoi draftin e parë të romanit atje, duke u mbështetur te motra e një miku, një infermiere, për të hequr penjtë e fundit në dhomën e ndenjes.

Por libri, i cili u deshën më shumë se 20 vjet që të përfundonte, ishte diçka të cilit Sullivan i kthehej vazhdimisht me kalimin e viteve dhe mes udhëtimeve dhe postimeve të tij, duke e rishkruar dhe përmirësuar atë.

Sot, shkrimtari me zë të ulët nga Glasgou thotë para prezantimit të librit të tij të enjten në mbrëmje në Sarajevë se produkti i tij final është një version “më i mirëmenduar”.

Ai ka personazhe më të plota dhe eksploron temën e asaj që ai e quan “dinjiteti dhe mirësia e jashtëzakonshme ” e njerëzve të zakonshëm që vuajtën gjatë konfliktit të viteve 1992-1995.

“Kjo është diçka që ka qenë e varrosur nën një batanije cinizmi gjatë 20 viteve të fundit dhe unë e kam parë këtë të shpërbëhej dhe denigrohej,” thotë ai.

Por solidariteti i popullit të Sarajevës “nuk ishte mit”, ai këmbëngul dhe përgënjeshtron tregimin e ndarjes etnike që u imponua që në fillim të konfliktit.

Pavarësisht realitetit të një numri “përbindëshash” që bënin gjëra të tmerrshme, “në vitin ’92 dhe ’93, çdo personi i dytë që takoje thotë “Ne mund të jetojmë së bashku” dhe “Unë nuk urrej asnjë dhe nuk pranoj të bie në kurthin e të qenit një njeri i hidhur” dhe kështu me radhë,” thotë ai.

“Shumë shpesh njerëzit që thoshin këto gjëra nuk ishin domosdoshmërish profesorë të arsimuar apo politikanë. Ata ishin thjesht njerëz të zakonshëm që pohonin një lloj mirësjellje të përbashkët ku njerëzit vërtet në mënyrë të qetë dhe kurajoze ndihmonin fqinjët e tyre.”

Romani ndjek tre personazhe kryesore kundër sfondit të dy ngjarjeve të jetës së përditshme: vrasjen e një ministri qeveria dhe një betejë të ashpër në dimër të vitit 1992 në Otes, në të cilën mbrojtësit e Sarajevës luftuan për të zmbrapsur forcat serbe të Bosnjës që të mos avanconin në qytet.

Terry, një doktoreshë britanike, arrin e papërgatitur për një mision pikëllues, duke u dridhur nga frika pasi transporti i saj në qytet përballet me një breshëri të shtënash me armë.

Brad, një gazetar amerikan, po përpiqet të shpëtojë një reputacion që është dëmtuar në punën e tij të mëparshme.

Milena, një grua e re nga Bosnja lindore e cila është arratisur nga shtëpia dhe burri i saj, tani punon në një bar në Sarajevë të frekuentuar nga “burra që u pëlqen të vrasin”.

Tregimi sjell tre së bashku në një kërkim për të shpëtuar një djalë të sëmurë rëndë.

Në një nga skenat e para Milena, ajo luan në piano në një apartament të huazuara në një periferi perëndimore, si bie borë jashtë – një prej llojit të përditshme, një qenie njerëzore momente që Sullivan ishte në gjendje për të përdorur për raportet e tij të lajmeve si korrespondent i jashtëm gjatë lufta.

Tregimi i bashkon bashkë të tre këta personave në një përpjekje për të shpëtuar një djalosh shumë të sëmurë.

Në një nga skenat e mëparshme të Milenës, ajo luan në piano në një apartament të marrë hua në një periferi perëndimore ndërsa jashtë bie borë – një nga ato çastet e përditshme dhe njerëzore që Sullivan nuk qe në gjendje ta përdorte për raportimin e tij të lajmeve si korrespondent i huaj gjatë luftës.

“Shumë e çuditshme por mund të afrohesh më pranë të vërtetës në disa mënyra të caktuara nëpërmjet trillimit sesa nëpërmjet të vërtetës,” thotë ai, duke shpjeguar se buletinet e tij gazetareske shpesh paraqisnin numrin e viktimave dhe të predhave të goditura çdo ditë në qytet.

Një nga arsyet, thotë ai, është se në një roman thjesht ke më shumë hapësirë.

“Arsyeja tjetër është se, duke qenë gazetar, do të ndodhesh në situata ku po raporton diçka dhe, në të njëjtën kohë, ajo që të prek vërtet është se ishe ulur me ata njerëz duke pirë kafe dhe cigare dhe njëri prej tyre dha diçka vërtet shumë gazmore që ishte gjithashtu shumë e trishtueshme,” shpjegon ai.

Sullivan citon gjithashtu një konkurs kënge për fëmijë që “e preku atë emocionalisht” në atë kohë, duke qenë se ishte emblematike e dëshirës së popullit të zakonshëm të vazhdonte të funksiononte pavarësisht frikës se ai konkurs mund të vihej nën shënjestër.

Kur u pyet nëse ishte nervoz për pritjen që do të kishte libri në Bosnjë, kur ndjenjat për luftën janë ende të larta, Sullivan tregohet i kujdesshëm për të theksuar se romani i tij paraqet vetë pikëpamjen e tij si një i jashtëm.

Në vend që të pretendojë të përfaqësojë eksperiencën e të gjithëve, thotë ai, ai paraqet eksperiencën e tij dhe është “partizan i banorëve të Sarajevës” – përfshirë të gjithë serbët, kroatët dhe myslimanët e bosnjës që vuajnë të gjithë bashkë gjatë rrethimit – duke qenë se do të kishte qenë e pamundur të kaloje aq shumë kohë në qytet dhe të mos identifikoheshe me ata.

Sarajeva është ende një vend special për Sullivanin.

Ai u rikthye pasi kaloi tetë vjet në Singapor dhe Spanjë për të pranuar një vend pune në vitin 2001 në zyrën e Përfaqësuesit të Lartë të Bosnjës – zyrtari ndërkombëtar përgjegjës për mbikëqyrjen e zbatimit të Marrëveshjes së Dejtonit që i dha fund luftës.

Ai tani është menaxher komunikimi për Komisionin Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur të themeluar në vitin 1996.

“Gjithmonë kam menduar se ky është një vend që mund t’ia dalë mbanë, që mund të lulëzojë, të jetë i sigurt dhe mund të ofrojë një standard të mirë jetese për banorët e tij,” thotë ai – një qëllim që është penguar nga zëvendësimi i një diskursi përfshirjeje me një tregim të thjeshtë dhe rritje të shovinizmit.

Fatkeqësisht, gjatë 25 viteve të fundit, “pesha e zhgënjimit ka qenë e tillë saqë ta bëjë të pavefshëm” qëndrimin që banorët e Sarajevës mbajtën me solidaritet përballë agresionit; dhe sot, “vendi është më i ndarë sesa ishte më parë”.

Por ai shton, “Nëse ky libër mund të jetë një kontribut i vogël, shpresoj se ai do të jetë për t’i përshkruar njerëzve – në rast se është harruar – se ka pasur një kohë kur, me shumë vështirësi, njerëzit kishin mirësi, respekt për veten, bujari dhe mendim praktik.

“Dhe nga këndvështrimi im si një i jashtëm, kjo mbetet shumë mbresëlënëse.”

“Dimri më i gjatë” është botuar nga Tëenty7 dhe është i disponueshëm në gjuhën angleze. Ai do të jetë i disponueshëm në gjuhën vendase nga dhjetori në libraritë në Sarajevë dhe kudo tjetër në rajon.