Foto: Jasmina Spasić

Qytetarët e Serbisë shoqërojnë Tetorin, muajin e dhjetë të vitit, me përvjetorin e çlirimit të kryeqytetit të tyre në Luftën e Dytë Botërore. Clirimi i Beogradit, më 20 tetor 1944 i dha fund okupimit gjerman 12-ditor të kryeqytetit të Jugosllavisë, të cilin e luftuan njësi të Ushtrisë Clirimtare Kombëtare (Partizanët Jugosllavë) dhe Ushtria e Kuqe. Në betejën për çlirimin e Beogradit u vranë 2.953 pjesëtarë të Ushtrisë clirimtare Kombëtare dhe 976 ushtarë të Ushtrisë së Kuqe, dhe unë gjithmonë kam ndjerë një lidhje të veçantë me këtë ngjarje të madhe mbase për shkak të një detaji personal nga jeta ime. Ekziston një thënie se vitet e shkollës janë vitet më të mira të jetës sonë, dhe kam ndjekur shkollën fillore të quajtur “20 Tetori”. Kështu që çdo 20 tetor kishim një festë të dyfishtë – si festë për qytetin tonë dhe për shkollën tonë.

Ndryshimi i festës së qytetit

Të gjitha gjërat duhet të kalojnë, dhe kështu 20 tetori nuk festohet më në Beograd ose në Serbi ashtu si ka qenë kur isha fëmijë. Për një kohë, për fat të keq, gjatë sundimit të partive “demokratike”, 20 tetori ishte gjithçka, por u harrua. Beogradi u çlirua nga Tito dhe Partizanët, dhe jo nga Draža dhe çetnikët, e cila nuk ishte tërheqëse për llojet e ndryshme të “demokratëve”. Ishte tragjike të shikosh festimet e 20 tetorit, qëllimi kryesor i të cilit nuk ishte për të përkujtuar heronjtë, por për të shmangur me çdo kusht përmendjen e Partizanëve Jugosllavë dhe Josip Broz Tito. Dita e Beogradit nuk është më 20 tetor, por 16 prilli kur emri sllav Beogradi u përdor për herë të parë në një letër nga Papa Gjon VIII në vitin 878. Unë nuk kam asgjë kundër 16 Prillit, përmendja e parë e emrit sllav për Beogradi është sigurisht i rëndësishëm, por 20 tetori është akoma 20 tetor.

Sikur të mos ishte për rusët, konkretisht Putin dhe Medvedev, 20 tetori mund të ishte harruar deri tani, së bashku me festimin e tij. Ndikimet e Rusisë në këtë rajon të Ballkanit janë ndoshta “malinje”, siç thonë shumë politikanë dhe analistë amerikanë, por ne duhet të falënderojmë “Ruskies” të paktën për të parandaluar që 20 tetori të përfundojë në oborrin e mbeturinave të historisë.

Në mes të çmendurisë së hapur antipartizane, e cila përfshinte ndryshimin e rrugëve të emëruar pas heronjve sovjetikë që morën pjesë në çlirimin, gjenerali Zhdanov dhe Marshall Tolbuhin, Moska u zgjua. Një përkujtim gati i rregullt i ndërsjellë i 20 tetorit filloi në 2010. Një paradë ushtarake u mbajt në Beograd në vitin 2014 për nder të Putinit, megjithatë ajo u zhvillua “përpara afatit” – më 16 tetor.

Në festimin e këtij viti do të marrë pjesë Dmitri Medvedev. Në një telefonatë të fundit, Vuçiq fillimisht i uroi Kryeministrit Medvedev një ditëlindje të lumtur, dhe më pas konfirmoi ardhjen e tij. “Eshtë një nder i veçantë të ju kemi si mysafirin tonë në ditën kur festojmë 75 vjetorin e çlirimit të Beogradit, kur dy kombet tona u bashkuan në solidaritet dhe mposhtën armikun tonë të përbashkët”, tha presidenti Vučič. Ish-qeveria “demokratike” dhe aktuale “përparimtare” kanë pikëpamje të ndryshme më 20 tetor, por ato kanë një gjë të përbashkët. Ata vazhdojnë të harrojnë se kryeqyteti nuk u çlirua vetëm nga rusët, por edhe nga njerëzit e tjerë të BRSS. Njësitë e Ushtrisë së Kuqe që çliruan Beogradin nuk u quajtën Fronti i Tretë i Ukrainës për asgjë. Ashtu si ata vazhdojnë të harrojnë që Partizanët Jugosllavë nuk ishin vetëm serbë, por edhe njerëz të tjerë Jugosllavë.

Pse partitë politike që luftuan kundër Milošević-it kishin kaq shumë qëllim për të ndryshuar historinë e Luftës së Dytë Botërore? A ishte vetëm një përplasje ideologjike kundër partisë komuniste dhe Josip Broz, reflektuar në miratimin e ligjit i cili shpalli të barabartë përpjekjet partizane dhe çetnike në luftë dhe mundësoi rehabilitimin e Draža Mihailović dhe disa anëtarëve të lëvizjes çetnike që ishin dënuar të krimeve kundër njerëzve pas çlirimit në 1945? Dhe pastaj ata pyesin se si erdhi në pushtet Aleksandar Vuçiq pas tyre, dhe vazhduan me mjeshtëri duke ndryshuar historinë tonë të fundit, luftërat e viteve 90 dhe rolin e tij në to. Kjo e fundit ishte shumë më e rëndësishme për të. Vuič, megjithatë, ndryshe nga paraardhësit e tij, është i lumtur të marrë kredi për punën e dikujt tjetër, ose më saktë fitoret partizane në Luftën e Dytë Botërore.

Koča dhe Peko

Sidoqoftë, gjeneralët që udhëheqin forcat partizane në çlirimin e Beogradit, Peko Dapoevič dhe Koča Popović, nuk kishin rrugë me emrin e tyre. Si është e mundur që shteti nuk i respekton çlirimtarët e vet? Si të presësh nga një shtet i tillë, i cili nuk ka asnjë konsideratë për çlirimtarët dhe viktimat e tij, të respektojë dikë tjetër? Nëse i hedhim një vështrim biografisë së këtyre dy heronjve kombëtarë, është e lehtë të kuptosh pse disa i gjetën ata “një gjemb në krah”. Historianët dhe njerëzit që i njihnin pretendojnë se ata kishin personalitete krejtësisht të ndryshme. Megjithëse luftëtarë legjendar, heronj kombëtarë, komunistë të përkushtuar, ata nuk e ndoqën me besim çdo vendim të marrë nga Lidhja e Komunistëve. Ata kishin mendimin e tyre, dhe gjatë viteve ’90 u bënë gati të jashtëligjshëm.

Një bandë rrahjesh vdekjeprurjesh, bastardësh dhe mutësh ngrihen për të rindërtuar mbretërinë e Dušan-it. Serbët janë kundër kujtdo që në të vërtetë mund t’u mësojë atyre një gjë ose dy, ndërsa ata mblidhen në mbështetje të kujtdo që i drejton ata në një rrugë marrëzie, prapambetjeje dhe mjerimi. Në kuptimin e civilizimit dhe kulturës, serbët nuk kanë lëvizur përpara për njëqind vitet e fundit, dhe është një turp. Ata nuk janë në konflikt me botën, por me veten e tyre, duke u kthyer në shajkacha dhe opanak (veshje tradicionale serbe), të cilat ata mezi i hoqën në radhë të parë. Unë kam qenë gjithmonë një serb, por jo një larmi e përdredhur, e sëmurë dhe e çoroditur. Pëlqimet e tyre kanë tradhëtuar dhe turpëruar popullin serb dhe kanë bërë tallje të historisë së tij të vërtetë ”, ka shkruar Koča Popović në revistën e tij në fillim të epokës së Milošević. Ai përçmoi takimet e “së vërtetës” të Milošević-it dhe foli për çetnikët si frikacakë dhe tradhtarë.

Të dy morën copëtimin e Jugosllavisë, vendin për të cilin e donin dhe luftuan, goxha e vështirë. Sipas njerëzve që e njihnin, gjatë të ashtuquajturit revolucion anti-burokratik, Peko Dapčević do të shqyente me zemërim dhe do të hidhte larg faqet e para të gazetës së tij të preferuar “Politika”, dhe do të lexonte vetëm kolonën sportive dhe do të punonte në enigmën . Të dy kërkuan të varroseshin pa nderime shtetërore. Koča Popović vdiq në Beograd, ditën e çlirimit, 20 tetor 1992. Ai u kremtua dhe u varros pa haraç, fjalime, kurora apo tubime. Peko vdiq më 10 shkurt 1999. Ai u varros te Varrezat e Re të Beogradit, sipas dëshirave të tij, larg rrugicës së Qytetarëve të Merituar

Ndoshta duket pak a shumë absurde, por Peko Dapćević dhe Koča Popović morën rrugë me emrin që nga fundi i vitit 2014, në qytetin që ata çliruan, në komandë të njësive partizane në 1944, dhe emërtimi i rrugëve u bë nga qeveria e qytetit të Partisë Progresiste Serbe (Srpska napredna stranka – SNS). Ky ndryshim i emrit nuk shkoi shumë mirë. Peko Dapčević mori një bulevard në Voždovac, për të cilin nuk u ankua askush, por Koča Popović mori rrugën e Zagrebit. Gjenerali i famshëm jugosllav ishte ndoshta duke u rrotulluar në varrin e tij për shkak të kësaj.

Ku është Serbia sot? Si do ta përkujtojë Beogradi çlirimin e tij në 20 tetor të këtij viti? Historia është ndryshuar shumë kohë më parë, dhe kjo ditë e shkëlqyeshme do të përdoret përsëri për arsye politike, me akoma më shumë minimizimin e rolit revolucionar të partizanëve jugosllavë dhe Josip Broz Tito. Ata vazhdojnë të harrojnë se çdo “rikthim” i së kaluarës mund të kthehet si një bumerang. Rishikimi i historisë nga njëra anë krijon automatikisht një reagim nga ana tjetër dhe ne kurrë nuk do të dalim nga cikli i mbrapshtë i Ballkanit për të qenë skllevër të së kaluarës.

Cicero, në mënyrë të famshme tha se “historia është mësuesi i jetës”, dhe kjo është ajo që nxënësit në Serbi mësojnë në klasën e pestë, kur historia bëhet një nga lëndët e tyre të reja shkollore. Ata që nuk arrijnë të mësojnë histori, si populli jugosllav, veçanërisht pjesët traumatike, janë të destinuar ta përsërisin atë. Kjo është arsyeja pse kemi pasur luftërat e viteve ’90. Të gjithë mësojmë nga gabimet e së kaluarës, por duket se nuk jemi studentë shumë të mirë. Apo mbase mësuesi thjesht na urren?

Safeta Biševac

Gazetar për gazetën e përditshme Danas nga Beogradi. Ajo filloi karrierën e saj si gazetare në një agjenci private të lajmeve Tiker dhe vazhdoi të shkruante për Naša Borba. Ajo bashkëpunoi me media të shumta të shtypura, brenda dhe jashtë vendit, punoi si reportere nga Parlamenti i Serbisë dhe Tribunali i Hagës. Temat e saj me interes janë politika dhe të drejtat e njeriut. Ajo ka punuar me shumë NGOs.