“Ne thoshim: “Ishim me fat që ishim fëmijë gjatë luftës”, një ndjenjë e përbashkët mes nesh motrave, tani të rritura, ndërsa reflektojmë mbi panatyrshmërinë dhe mizorinë e luftërave. Është një kuptim i ashpër i formës më të shëmtuar që mund të marrë fuqia njerëzore. Sot, e ndjejmë se e kuptojmë më mirë luftën – rreziqet, kërcënimet – por gjatë luftës në Kosovë, ne ‘ishim me fat’ që nuk dinim asgjë nga këto. Shtrirja e plotë e saj. Kjo do të pasohej gjithmonë nga “ne nuk do të dinim çfarë të bënim nëse do të ishim të rritur, duke ditur se çfarë ishte lufta, me siguri do të çmendeshim. Ne kujtojmë ato ‘kohë të pazakonta’ të fëmijërisë sonë, duke gjetur momente argëtimi në mes të kaosit. Kur nëna na detyronte të mbathnim këpucë kur flinim, e mendonim si një aventurë, diçka që ndryshe nuk do të mund ta bënim. Dhe ato raste kur mund të hanim ushqimin që zakonisht ruhej vetëm për të ftuarit. Streha që ishte ndërtuar në rimorkion e traktorit tonë, na dukej si shtëpi lojërash, e dinim se në cilën qese mund të gjenim kikirikë, gjë e rrallë për kohën. Iknim nga shtëpia dhe vraponim drejt traktorit, duke u fshehur nga të gjithë në shtëpi, duke menduar se rreziku ishte në shtëpi, nëse dikush na shihte, duke mos ditur se ku ishte rreziku i vërtetë; plumbat që mund të na kapnin në çdo moment. Halla ime, ishte në të njëzetat, duke lyer fytyrën e saj të bukur me pisllëk, për mua ishte “pjesë e lojës”. U vendosëm në një hotel menjëherë pasi kaluam kufirin. Po shikonim se si dukej një hotel për herë të parë në jetën tonë. Për një fëmijë, përjetimi i kësaj ishte ndoshta i mjaftueshëm për të na shpërqendruar nga fakti që sapo kishim lënë shtëpinë, e jo vetëm shtëpinë. Merrnim qumësht falas në atë hotel. Njerëzit na sillnin ushqim.

***

Më duket se kam zgjedhur të mos përmend ato momente të tjera që i di shumë mirë, janë të ngulitura në kujtimet e mia. Kur forcat serbe hynë në fshatin tonë, unë dhe motra e madhe, dy vjet më e madhe se unë, nuk ishim në shtëpinë tonë me nënën. Babai im ka qenë në Gjermani gjatë luftës në Kosovë, ai kishte shkuar atje para disa vitesh për punë. Kur dëgjuam të shtënat e para, ajo ishte në shtëpi pa ne, me motrën tonë të tretë, një fëmijë katër vjeç në duar kur ushtarët rrethuan nënën time ndërsa ajo ishte jashtë, pa burrin e saj, një e rritur, e dinte se çfarë është lufta. Pyes veten se si ajo arriti të shpëtojë pa u çmendur.

***

Ishte ditë me diell, pas shumë ditësh të ftohta, unë dhe motra ime e madhe vendosëm të shkonim për të vizituar kushërinjtë tanë. Gjithçka dukej e qetë. Sapo kishim blerë xhaketa të reja, donim një arsye për t’i veshur ato jashtë, të vizitonim kushërinjtë tanë ishte gjë mjaft e mirë. Xhaketat tona të reja ishin me ngjyrë të kuqe të ndezur, me xhepa të qepur, pëlhura e brendshme ishte aq e bukur e kaltër me figura të bukura. Ato xhaketa ishin për ne përkufizimi i lumturisë, ishte kaç e thjeshtë. Ende e mbaj mend mirë se si ndihej pëlhura e xhaketës në trupin tim, zhurma e gërvishtjeve që e bënte gjatë ecjes.

***

Ishim në sallon me kushërinjtë tanë dhe disa persona që kishin ardhur për të qëndruar atje nga qyteti, kur gruaja më e moshuar hyri në shtëpi duke bërtitur “kanë hyrë në fshat, ma vranë djalin”, ajo u ngjit në çati për të kërkuar djalin e saj i cili po rregullonte kabllot e rrymës për fshatin. Ajo donte të shihte se nga po vinin. Nusja e saj, gruaja e djalit që mendonte se ishte vrarë, u ngrit në këmbë, pa zë. Gjithashtu na dukej e pajetë, edhe ne si fëmijë, dhe filloi të fuste bukë të freskët nga furra në qese. Ata filluan të paketonin gjërat për jetesën e tyre dhe nuk duhej të thoshin asnjë fjalë, ata, të rriturit, e dinin tashmë se çfarë po ndodhte, çfarë ishte lufta. Unë dhe motra ime, duke parë të gjitha këto, e dinim se diçka kishte ndodhur, një ndryshim kishte filluar. Një nga vajzat nga qyteti që qëndronte aty, rreth të 20-tave në atë kohë, filloi të bërtiste dhe më kujtohet shumë mirë ajo skenë e futjes së duarve në gojë duke u përpjekur ta copëtojë veten. Ndoshta, mendova se ajo ishte thjesht e çmendur. Tani e di që ajo ishte po aq e çmendur sa do të isha unë tani nëse do ta dija se “ata po vinin”.

***

Ishte gjyshi im dhe xhaxhai më i ri që erdhën për ne. Gjyshi mbante motrën time dhe xhaxhai më mbante mua. Ata bënin disa hapa në rrugë dhe më pas hynin në ndonjë shtëpi përgjatë rrugës derisa arritëm në shtëpinë tonë. Çdo moment mund të jetë i fundit për ne. Nuk e dinim, unë dhe motra ime. Ata e dinin. Në këtë moment, mendoj se ne e dinim që kjo nuk ishte më një aventurë. Frika vinte me çdo frymëmarrje të xhaxhait tim. Vështrimin që ia jepnin njëri-tjetrit, gjyshi dhe ai, duhej të siguroheshin se do të arrinin të gjallë në shtëpi, me ne. Kishte mundësi që të mos ktheheshim kurrë në shtëpi dhe e ndjeva këtë. Dhe thjesht doja të shihja nënën time përsëri. Vetëm tani mund ta imagjinoj se çfarë kaloi ajo në ato momente duke na pritur, duke e ditur se mund të mos na shihte më kurrë. Arritëm në shtëpi.

Atë natë ushtarët hynë në shtëpinë tonë.

Po atë natë, dolëm nga shtëpia, me atë traktorin që dikur ishte shtëpia jonë e lojërave, dhe shkuam në stacionin e trenit në Lipjan ku njerëzit shtyheshin me njëri-tjetrin për të bërë hapësirë për vete. Të gjithë donin të hynin, mbetja jashtë do të thoshte vdekje. Ishte një luftë tjetër për mbijetesë, ndërsa bëheshin përpjekje për shpëtim nga një tjetër.

***

Në tren.

Sa shumë njerëz. Fëmijët urinonin, njerëzit bërtitnin, jeta po ndryshonte para nesh.

Shkuam në Tetovë si refugjatë, në një shtëpi të bukur të qytetit, shumë më e madhe se e jona në Kosovë. Kjo shtëpi kishte shumë dhoma. Mund të shihnim dyqanet jashtë nga dritaret e njërës prej dhomave. Ishte si pushimi i parë në jetën tonë, kështu duhet të duket një pushim, mendonim. Një botë e re. Merrnim kuti me çokollata dhe gjithçka që dëshironim të hanim, diçka me të cilën nuk ishim mësuar shumë. Nuk kishte ushqim të ndaluar vetëm për mysafirët aty. E megjithatë, diçka nuk shkonte mirë. Ishte mirë për një kohë, por më pas kujtimet e shtëpisë filluan të na trazonin zemrat, ato ishin më të fuqishme se çdo gjë që mund të arrinim atje. Gjithçka që donim, qoftë edhe për një herë, ishte të ktheheshim në shtëpi. Në këtë qytet nuk kishte lopë. Hoqa dorë nga çokollata dhe gjithçka atje, thjesht doja të isha në gjendje të kthehesha në shtëpi, të kthenim jetën tonë. Por ne e kuptuam se nuk mundemi. Është sikur duhej të pajtoheshim me faktin se shtëpia jonë nuk ekziston më. Por sa më shumë kalonte koha, shtëpia bëhej shumë më konkrete dhe më e fuqishme në mendjen time.

***

Lajmi për çlirimin e Kosovës solli shpresë. Kosova ishte e lirë, thanë ata. Do të thoshte se mund të shkonim në shtëpi.

Atë ditë e morëm atë kombin për të na çuar përtej kufirit, për t’u kthyer në shtëpi, ky është ende kujtimi më i lumtur. Duartrokitja, këndimi dhe kërcimi në atë kombi, me këpucët e hequra, u ndjemë të lirë, pa e ditur se çfarë do të thoshte kjo në atë kohë. Të mësosh se si është të jesh i lirë gjatë kalimit të kufirit është një mësim i vështirë jete për një gjashtëvjeçar. Nuk kam folur më për luftë. Mendova se e kisha kaluar kur mbaroi.

***

Shpejt erdhi viti 2017, pothuajse 18 vjet pas luftës. Jam në SHBA për studimet master. Pata një krizë të tmerrshme mendore dhe përfundova në seancën time të parë të psikoterapisë. Jam diagnostikuar me depresion klinik. Diçka që e kisha vuajtur gjatë gjithë adoleshencës, por e mendoja se ishte normale. Më në fund u përpoqa të flas për ndjenjat e mia. Nga hiçi, terapisti më pyeti për përvojën time të luftës dhe mendova “epo, e kam harruar prej kohësh, nuk mund të ndikojë në jetën time apo mënyrën e të menduarit tani”. Shpërtheva në lot në momentin që po mendoja. Nuk u ktheva më pas asaj seance. Me sa duket, ajo kishte hapur diçka me të cilën nuk isha gati të përballesha ende.

***

2023, Cyrih, Zvicër.

Jam e ftuar të flas për filmin “Hive (Zgjoi), një film që portretizon luftën e grave të Kosovës për të rindërtuar jetën e tyre pas luftës, me burrat e tyre dhe shumicën e djemve të vrarë, dhe ato duhet të përballen me traumat e dhunës seksuale të luftës. Ndërsa filmi është duke u shfaqur, diçka në mua dhemb aq shumë, saqë i nxjerr sytë jashtë. Është si të kthehem në atë seancë të parë, vetëm se këtë herë më duhet të kthehem dhe të marr pjesë në atë panel. Nuk ka shpëtim.

Ishte hera e parë që shkoja në Zvicër. Një vend pa luftë në më shumë se 500 vjet. Njerëzit në rrugë, mendova, dhe ata në audiencë, nuk mund ta njohin kurrë dhimbjen e të kuptuarit se paqja dhe liria nuk mund të merren si të mirëqena. Që të gjitha mund t’ju merren në një ditë të zakonshme me diell, ndërsa gjithçka për të cilën po mendoni është xhaketa juaj e re. Dhe mendoj se ishte ai momenti që më goditi mua, çfarë më kishte bërë lufta, me mua gjashtëvjeçaren. Më kishte dhënë një mësim të vështirë, shumë të ashpër për një fëmijë, aq dhunshëm, saqë jeta siç e dini, në çdo moment, mund t’ju përfundojë. Se të bën të kesh dëshirë të çash gojën, të mbulosh fytyrën me baltë, t’u thuash lamtumirë njerëzve dhe të lini gjithçka pas, sepse pa vullnetin tuaj, jeta siç e dini nuk ju takon më. Dhe çdo ndryshim i vogël në jetë mund t’ju bëjë t’i riktheheni asaj frike që keni ndrydhur për kaq shumë kohë, sepse mendonit se nuk ishte aty në fillim. Por është, dhe zvarritet kur më së paku e prisni. Dhe në shumë mënyra, lufta vazhdon…

Mirishahe Syla është hulumtuese e çështjeve gjinore dhe aktiviste për drejtësi gjinore, e angazhuar në projekte zhvillimore në Kosovë. Ajo aktualisht punon në një projekt të fokusuar në zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës përmes krijimit të vendeve të punës dhe rritjes së sektorit privat. Më parë ajo ka punuar në sektorin e bujqësisë me të njëjtin mision.

Mirishahja ka përfunduar studimet baçelor në Shkenca Politike në Universitetin e Prishtinës dhe studimet master në Studime për Gratë dhe ato Gjinore në Universitetin e Iowa-s Veriore, SHBA. Ajo është e certifikuar në fushën ‘Gjinia dhe Ekonomia’ nga ETH Zurich dhe në ‘Making Market Systems Work’ nga Instituti Springfield.

Gjatë dekadës së fundit, Mirishahja ka trajtuar dhunën me bazë gjinore, të drejtat ekonomike të grave dhe pjesëmarrjen e margjinalizuar politike. Projektet dhe fushatat e saj në Kosovë kanë përfshirë grupe të ndryshme, duke reflektuar përkushtimin e saj për gjithëpërfshirje. Puna e saj është e rrënjosur thellë në mendimin feminist, duke formësuar rolet e saj si punonjëse zhvillimi, menaxhere projekti, studiuese, publiciste dhe mentore.

“Ne thoshim: “Ishim me fat që ishim fëmijë gjatë luftës”, një ndjenjë e përbashkët mes nesh motrave, tani të rritura, ndërsa reflektojmë mbi panatyrshmërinë dhe mizorinë e luftërave. Është një kuptim i ashpër i formës më të shëmtuar që mund të marrë fuqia njerëzore. Sot, e ndjejmë se e kuptojmë më mirë luftën – rreziqet, kërcënimet – por gjatë luftës në Kosovë, ne ‘ishim me fat’ që nuk dinim asgjë nga këto. Shtrirja e plotë e saj. Kjo do të pasohej gjithmonë nga “ne nuk do të dinim çfarë të bënim nëse do të ishim të rritur, duke ditur se çfarë ishte lufta, me siguri do të çmendeshim. Ne kujtojmë ato ‘kohë të pazakonta’ të fëmijërisë sonë, duke gjetur momente argëtimi në mes të kaosit. Kur nëna na detyronte të mbathnim këpucë kur flinim, e mendonim si një aventurë, diçka që ndryshe nuk do të mund ta bënim. Dhe ato raste kur mund të hanim ushqimin që zakonisht ruhej vetëm për të ftuarit. Streha që ishte ndërtuar në rimorkion e traktorit tonë, na dukej si shtëpi lojërash, e dinim se në cilën qese mund të gjenim kikirikë, gjë e rrallë për kohën. Iknim nga shtëpia dhe vraponim drejt traktorit, duke u fshehur nga të gjithë në shtëpi, duke menduar se rreziku ishte në shtëpi, nëse dikush na shihte, duke mos ditur se ku ishte rreziku i vërtetë; plumbat që mund të na kapnin në çdo moment. Halla ime, ishte në të njëzetat, duke lyer fytyrën e saj të bukur me pisllëk, për mua ishte “pjesë e lojës”. U vendosëm në një hotel menjëherë pasi kaluam kufirin. Po shikonim se si dukej një hotel për herë të parë në jetën tonë. Për një fëmijë, përjetimi i kësaj ishte ndoshta i mjaftueshëm për të na shpërqendruar nga fakti që sapo kishim lënë shtëpinë, e jo vetëm shtëpinë. Merrnim qumësht falas në atë hotel. Njerëzit na sillnin ushqim.

***

Më duket se kam zgjedhur të mos përmend ato momente të tjera që i di shumë mirë, janë të ngulitura në kujtimet e mia. Kur forcat serbe hynë në fshatin tonë, unë dhe motra e madhe, dy vjet më e madhe se unë, nuk ishim në shtëpinë tonë me nënën. Babai im ka qenë në Gjermani gjatë luftës në Kosovë, ai kishte shkuar atje para disa vitesh për punë. Kur dëgjuam të shtënat e para, ajo ishte në shtëpi pa ne, me motrën tonë të tretë, një fëmijë katër vjeç në duar kur ushtarët rrethuan nënën time ndërsa ajo ishte jashtë, pa burrin e saj, një e rritur, e dinte se çfarë është lufta. Pyes veten se si ajo arriti të shpëtojë pa u çmendur.

***

Ishte ditë me diell, pas shumë ditësh të ftohta, unë dhe motra ime e madhe vendosëm të shkonim për të vizituar kushërinjtë tanë. Gjithçka dukej e qetë. Sapo kishim blerë xhaketa të reja, donim një arsye për t’i veshur ato jashtë, të vizitonim kushërinjtë tanë ishte gjë mjaft e mirë. Xhaketat tona të reja ishin me ngjyrë të kuqe të ndezur, me xhepa të qepur, pëlhura e brendshme ishte aq e bukur e kaltër me figura të bukura. Ato xhaketa ishin për ne përkufizimi i lumturisë, ishte kaç e thjeshtë. Ende e mbaj mend mirë se si ndihej pëlhura e xhaketës në trupin tim, zhurma e gërvishtjeve që e bënte gjatë ecjes.

***

Ishim në sallon me kushërinjtë tanë dhe disa persona që kishin ardhur për të qëndruar atje nga qyteti, kur gruaja më e moshuar hyri në shtëpi duke bërtitur “kanë hyrë në fshat, ma vranë djalin”, ajo u ngjit në çati për të kërkuar djalin e saj i cili po rregullonte kabllot e rrymës për fshatin. Ajo donte të shihte se nga po vinin. Nusja e saj, gruaja e djalit që mendonte se ishte vrarë, u ngrit në këmbë, pa zë. Gjithashtu na dukej e pajetë, edhe ne si fëmijë, dhe filloi të fuste bukë të freskët nga furra në qese. Ata filluan të paketonin gjërat për jetesën e tyre dhe nuk duhej të thoshin asnjë fjalë, ata, të rriturit, e dinin tashmë se çfarë po ndodhte, çfarë ishte lufta. Unë dhe motra ime, duke parë të gjitha këto, e dinim se diçka kishte ndodhur, një ndryshim kishte filluar. Një nga vajzat nga qyteti që qëndronte aty, rreth të 20-tave në atë kohë, filloi të bërtiste dhe më kujtohet shumë mirë ajo skenë e futjes së duarve në gojë duke u përpjekur ta copëtojë veten. Ndoshta, mendova se ajo ishte thjesht e çmendur. Tani e di që ajo ishte po aq e çmendur sa do të isha unë tani nëse do ta dija se “ata po vinin”.

***

Ishte gjyshi im dhe xhaxhai më i ri që erdhën për ne. Gjyshi mbante motrën time dhe xhaxhai më mbante mua. Ata bënin disa hapa në rrugë dhe më pas hynin në ndonjë shtëpi përgjatë rrugës derisa arritëm në shtëpinë tonë. Çdo moment mund të jetë i fundit për ne. Nuk e dinim, unë dhe motra ime. Ata e dinin. Në këtë moment, mendoj se ne e dinim që kjo nuk ishte më një aventurë. Frika vinte me çdo frymëmarrje të xhaxhait tim. Vështrimin që ia jepnin njëri-tjetrit, gjyshi dhe ai, duhej të siguroheshin se do të arrinin të gjallë në shtëpi, me ne. Kishte mundësi që të mos ktheheshim kurrë në shtëpi dhe e ndjeva këtë. Dhe thjesht doja të shihja nënën time përsëri. Vetëm tani mund ta imagjinoj se çfarë kaloi ajo në ato momente duke na pritur, duke e ditur se mund të mos na shihte më kurrë. Arritëm në shtëpi.

Atë natë ushtarët hynë në shtëpinë tonë.

Po atë natë, dolëm nga shtëpia, me atë traktorin që dikur ishte shtëpia jonë e lojërave, dhe shkuam në stacionin e trenit në Lipjan ku njerëzit shtyheshin me njëri-tjetrin për të bërë hapësirë për vete. Të gjithë donin të hynin, mbetja jashtë do të thoshte vdekje. Ishte një luftë tjetër për mbijetesë, ndërsa bëheshin përpjekje për shpëtim nga një tjetër.

***

Në tren.

Sa shumë njerëz. Fëmijët urinonin, njerëzit bërtitnin, jeta po ndryshonte para nesh.

Shkuam në Tetovë si refugjatë, në një shtëpi të bukur të qytetit, shumë më e madhe se e jona në Kosovë. Kjo shtëpi kishte shumë dhoma. Mund të shihnim dyqanet jashtë nga dritaret e njërës prej dhomave. Ishte si pushimi i parë në jetën tonë, kështu duhet të duket një pushim, mendonim. Një botë e re. Merrnim kuti me çokollata dhe gjithçka që dëshironim të hanim, diçka me të cilën nuk ishim mësuar shumë. Nuk kishte ushqim të ndaluar vetëm për mysafirët aty. E megjithatë, diçka nuk shkonte mirë. Ishte mirë për një kohë, por më pas kujtimet e shtëpisë filluan të na trazonin zemrat, ato ishin më të fuqishme se çdo gjë që mund të arrinim atje. Gjithçka që donim, qoftë edhe për një herë, ishte të ktheheshim në shtëpi. Në këtë qytet nuk kishte lopë. Hoqa dorë nga çokollata dhe gjithçka atje, thjesht doja të isha në gjendje të kthehesha në shtëpi, të kthenim jetën tonë. Por ne e kuptuam se nuk mundemi. Është sikur duhej të pajtoheshim me faktin se shtëpia jonë nuk ekziston më. Por sa më shumë kalonte koha, shtëpia bëhej shumë më konkrete dhe më e fuqishme në mendjen time.

***

Lajmi për çlirimin e Kosovës solli shpresë. Kosova ishte e lirë, thanë ata. Do të thoshte se mund të shkonim në shtëpi.

Atë ditë e morëm atë kombin për të na çuar përtej kufirit, për t’u kthyer në shtëpi, ky është ende kujtimi më i lumtur. Duartrokitja, këndimi dhe kërcimi në atë kombi, me këpucët e hequra, u ndjemë të lirë, pa e ditur se çfarë do të thoshte kjo në atë kohë. Të mësosh se si është të jesh i lirë gjatë kalimit të kufirit është një mësim i vështirë jete për një gjashtëvjeçar. Nuk kam folur më për luftë. Mendova se e kisha kaluar kur mbaroi.

***

Shpejt erdhi viti 2017, pothuajse 18 vjet pas luftës. Jam në SHBA për studimet master. Pata një krizë të tmerrshme mendore dhe përfundova në seancën time të parë të psikoterapisë. Jam diagnostikuar me depresion klinik. Diçka që e kisha vuajtur gjatë gjithë adoleshencës, por e mendoja se ishte normale. Më në fund u përpoqa të flas për ndjenjat e mia. Nga hiçi, terapisti më pyeti për përvojën time të luftës dhe mendova “epo, e kam harruar prej kohësh, nuk mund të ndikojë në jetën time apo mënyrën e të menduarit tani”. Shpërtheva në lot në momentin që po mendoja. Nuk u ktheva më pas asaj seance. Me sa duket, ajo kishte hapur diçka me të cilën nuk isha gati të përballesha ende.

***

2023, Cyrih, Zvicër.

Jam e ftuar të flas për filmin “Hive (Zgjoi), një film që portretizon luftën e grave të Kosovës për të rindërtuar jetën e tyre pas luftës, me burrat e tyre dhe shumicën e djemve të vrarë, dhe ato duhet të përballen me traumat e dhunës seksuale të luftës. Ndërsa filmi është duke u shfaqur, diçka në mua dhemb aq shumë, saqë i nxjerr sytë jashtë. Është si të kthehem në atë seancë të parë, vetëm se këtë herë më duhet të kthehem dhe të marr pjesë në atë panel. Nuk ka shpëtim.

Ishte hera e parë që shkoja në Zvicër. Një vend pa luftë në më shumë se 500 vjet. Njerëzit në rrugë, mendova, dhe ata në audiencë, nuk mund ta njohin kurrë dhimbjen e të kuptuarit se paqja dhe liria nuk mund të merren si të mirëqena. Që të gjitha mund t’ju merren në një ditë të zakonshme me diell, ndërsa gjithçka për të cilën po mendoni është xhaketa juaj e re. Dhe mendoj se ishte ai momenti që më goditi mua, çfarë më kishte bërë lufta, me mua gjashtëvjeçaren. Më kishte dhënë një mësim të vështirë, shumë të ashpër për një fëmijë, aq dhunshëm, saqë jeta siç e dini, në çdo moment, mund t’ju përfundojë. Se të bën të kesh dëshirë të çash gojën, të mbulosh fytyrën me baltë, t’u thuash lamtumirë njerëzve dhe të lini gjithçka pas, sepse pa vullnetin tuaj, jeta siç e dini nuk ju takon më. Dhe çdo ndryshim i vogël në jetë mund t’ju bëjë t’i riktheheni asaj frike që keni ndrydhur për kaq shumë kohë, sepse mendonit se nuk ishte aty në fillim. Por është, dhe zvarritet kur më së paku e prisni. Dhe në shumë mënyra, lufta vazhdon…

Mirishahe Syla është hulumtuese e çështjeve gjinore dhe aktiviste për drejtësi gjinore, e angazhuar në projekte zhvillimore në Kosovë. Ajo aktualisht punon në një projekt të fokusuar në zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës përmes krijimit të vendeve të punës dhe rritjes së sektorit privat. Më parë ajo ka punuar në sektorin e bujqësisë me të njëjtin mision. Mirishahja ka përfunduar studimet baçelor në Shkenca Politike në Universitetin e Prishtinës dhe studimet master në Studime për Gratë dhe ato Gjinore në Universitetin e Iowa-s Veriore, SHBA. Ajo është e certifikuar në fushën ‘Gjinia dhe Ekonomia’ nga ETH Zurich dhe në ‘Making Market Systems Work’ nga Instituti Springfield. Gjatë dekadës së fundit, Mirishahja ka trajtuar dhunën me bazë gjinore, të drejtat ekonomike të grave dhe pjesëmarrjen e margjinalizuar politike. Projektet dhe fushatat e saj në Kosovë kanë përfshirë grupe të ndryshme, duke reflektuar përkushtimin e saj për gjithëpërfshirje. Puna e saj është e rrënjosur thellë në mendimin feminist, duke formësuar rolet e saj si punonjëse zhvillimi, menaxhere projekti, studiuese, publiciste dhe mentore.