Gjendja aktuale i përshtatet më së miri despotit stabilokrat Aleksandar Vuçiq, i cili, në sfondin e një vakumi të zbrazët, krijon narrativa që i përshtaten nevojës së tij të vazhdueshme për konsolidimin e kapitalit. Përkundër faktit se presidenti aktual i departamentit të Serbiatrisë është një mysafir i nderuar dhe mik i vetë njerëzve që udhëhiqnin vendet e NATO-s gjatë bombardimeve (Bill Clinton, Tony Blair, Gerhard Schröder), ai nuk turpërohet të paraqitet para votuesve të tij dhe publikut të gjerë si një njeri që të nesërmen, ashtu siç bëri më parë (por nuk e bëri!), do të ngrihet në mbrojtje të atdheut dhe do t’ua tregojë dhëmbët armikut.
Në atë natë me shi në Prokuplje, në ceremoninë e shënimit të një çerek shekulli nga fillimi i fushatës tremujore të bombardimeve të NATO-s mbi Republikën Federale të Jugosllavisë, Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq mbajti një fjalim të zhurmshëm të shoqëruar me shumë lëvizje krahësh, rreth “1,139 heronj të vrarë (ushtarë dhe oficerë policie, shënim i autorit) të cilët janë thurur dhe gdhendur në themelin e së ardhmes së Serbisë.” “Ky shi është edhe shenjë – shenjë për rilindjen e Serbisë! Njëzet e pesë vjet më parë, ishte një ditë e bukur, meteorologjikisht e mirë, dita më e bukur që mund të imagjinohet”, tha Presidenti, ngriti sytë nga qielli dhe më pas ktheu shikimin drejt auditoriumit të lagur: “Ishte atëherë kur ata filluan të vrisnin. Sot po bie shi, mjaft me vrasjet tuaja, ne kemi një të ardhme të ndritur dhe madhështore përpara nesh, dhe para jush është një Serbi që do të dijë të mbrohet, që do të dijë se si të mbrohet!”. E gjithë kjo dukej si një shfaqje e organizuar mirë, e ndërtuar nga pikëllimi, dhembja dhe vuajtja e dukshme. Në skenë, ndër të tjera, mund të dëgjoheshin presidenti i Republikës Srpska, Milorad Dodik dhe Patriarku i Kishës Ortodokse Serbe Porfirije (i njohur ndryshe si Prvoslav Periq), gjë që e bëri ngjarjen të dukej për të gjithë ata që ndoqën me përkushtim atë në ekranet e tyre televizive si një akt i lavdishëm i unitetit dhe harmonisë mes të ashtuquajturve Serb.
Megjithatë, nuk ka asgjë të çuditshme apo të re lidhur me këtë. Që prej vitit 1999, ata kanë luajtur të njëjtën melodi për çdo vit. Të gjithë udhëheqësit politikë, së bashku me komunitetin akademik dhe prijësit e kishës, të gjithë në kor vajtojnë së bashku, duke promovuar fushatën e bombardimeve tre-mujore të NATO-s në momentin përfundimtar të martirizimit të popullit serb. Ngjitja e Partisë Progresive Serbe në majën e piramidës politike në Serbi shënoi fillimin e një përpjekjeje të madhe të ciklit të riciklimit dhe rehabilitimit zyrtar të të gjithë përbindëshave dhe fantazmave të krimeve të luftës. Në artikullin e saj të titulluar Žrtve NATO bombardovanja: između laži i patetike[1]], Isidora Stakić konstaton se “Përkujtimet shtetërore qendrore të fillimit të fushatës së bombardimeve të NATO-s në Republikën Federale të Jugosllavisë (RFJ) janë duke u zhvilluar që nga viti 2015”. “Ato janë pjesë e politikës zyrtare të kujtesës, të bazuara në një narrativë populiste të ‘rikthimit të krenarisë’. Sipas asaj narrative, qeveria, e kryesuar nga Partia Progresive Serbe (SNS) dhe Aleksandar Vuçiq, po i rikthejnë krenarinë popullit serb, i cili deri më tani ishte detyruar të turpërohej për heronjtë dhe viktimat e tij nga luftërat e viteve të ’90-ta. Kjo lloj politike kujtese shërben si një nga burimet e legjitimitetit për pushtetin aktual”, shkruan ajo. Po ashtu edhe opozita asnjëherë nuk dështon të përkujtojë 24 Marsin, me moton “asnjëherë nuk duhet të harrohet” dhe “kjo qeveri dëshiron të përfundojë atë që e filloi bombardimi”. Mes gjithë kësaj, megafonët propagandistikë të partisë në pushtet, madje edhe mediat që përpiqen për profesionalizëm, nxjerrin numra viktimash atë ditë, sikur të ishte një lojë Bingo, duke shfaqur kështu një keqkuptim të thellë dhe injorancë të përgjithshme se pse, si dhe për çfarë arsye Jugosllavia e atëhershme e Millosheviqit u sulmua nga aleanca e NATO-s.
Evolucioni i krimit
Ajo që i parapriu datës 24 mars të vitit 1999 ishin luftërat në vendet fqinje, me Serbinë që vepronte si protagonistja diskrete në të gjitha. Edhe pse SPS-ja[2] pretendonte se nuk kishte marrë pjesë në luftë kurrë, Beogradi e mbështeti dhe e ndihmoi atë, dhe nxiti banorët serbë në Kroaci dhe Bosnje e Hercegovinë që të kapnin armët. Ajo mblodhi batakçinj dhe banditë të ndryshëm nga vende të ndryshme, të cilët i përfshiu në njësitë paraushtarake (zyrtarisht njësi shtetërore, por duhej të quheshin paraushtarakë) dhe i dërgoi për të mbjellë frikë, vdekje dhe shkretim te popullata joserbe.
Në ato ditë, filluan të ndodhnin një numër i madh krimesh: nga rrafshimi për toke i Vukovarit në vitin 1991, granatimet mbi Sarajevën për më shumë se katër vjet, e deri te gjenocidi në Srebrenicë. Pasi Serbia u mund në të gjitha frontet e luftës, çekani i luftës u hodh drejt Kosovës dhe popullsisë shqiptare, e cila tashmë i ishte nënshtruar represionit sistematik. Miqtë e Millosheviçit nuk donin asgjë tjetër veçse të zbatonin një zgjidhje përfundimtare për popullsinë shqiptare. Pas negociatave të dështuara në Rambuje dhe krimit në Raçkë, kur u vranë 45 banorë shqiptarë, filloi bombardimi i Jugosllavisë.
Tribunali për Krime të Luftës në Hagë dënoi zëvendëskryeministrin e Jugosllavisë, Nikola Shainoviq, komandantin e Armatës së Tretë të Ushtrisë Jugosllave (VJ) Nebojsha Pavkoviq, shefin e policisë serbe për Kosovën Sreten Lukiq, komandantin e Korpusit të Prishtinës të UJ-së Vladimir Lazareviq, ish-shefin e policisë së Serbisë Vlastimir Gjorgjeviq dhe ish-shefin e shtabit të UJ-së Dragoljub Ojdaniq.
Partia Progresive Serbe vuri në lëvizje një valë monumentale të rindërtimit të Serbisë duke e bërë vendin një vend ku vrasësit, përdhunuesit dhe kriminelët e dënuar do të bëhen bashkëbisedues të rëndësishëm për tema me rëndësi publike. Kështu, më 19 mars të këtij viti, pak para përvjetorit, krimineli i dënuar i luftës Nebojsha Pavkoviq, edhe pse nuk mund të ishte aty pasi po vuante dënimin, organizoi një ngjarje promovuese të librit mbi biografinë e tij në hotelin Moskva. Ky nuk është një incident, por një vazhdimësi e pathyeshme e rehabilitimit të të gjithë atyre që u vunë në shërbim të zgjidhjes së çështjes serbe në “ato ditë”. Që në vitin 2021, Fondi për të Drejtën Humanitare (FDH) “publikoi faktet për veprimet e ish-komandantit të Brigadës 37 të Motorizuar gjatë luftës në Kosovë, si dhe dëshmitë e Tribunalit për krime të luftës të kryera në zonën e përgjegjësisë të komandantit Ljubisha Dikoviq.” Gjenerali në pension, i cili kishte përfunduar karrierën e tij si Shef i Shtabit të Ushtrisë së Serbisë, gëzonte një jetë të rehatshme nën qeveritë e udhëhequra nga Partia Demokratike dhe Partia Përparimtare.
Të vdekurit janë vetëm numra në letër
Edhe pse dihet shumë pak për ata tre muaj, përveç asaj që ritregohet ekskluzivisht nëpërmjet kujtimeve personale, askush përfshirë edhe presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiq, nuk heziton të përmendë shifrat që shkojnë deri në 2500 të vrarë. Çdo vit, partitë në pushtet dhe opozita, së bashku me shumicën e mediave, organeve të propagandës, elitës intelektuale, si dhe publikun në përgjithësi, flasin për mënyrën se si e gjithë bota u bashkua kundër Serbisë, por në asnjë moment askush nuk e vë në dyshim burimin e atyre numrave.
“Shteti serb asnjëherë nuk ka përpiluar një listë zyrtare të viktimave të bombardimeve të NATO-s. Një listë me emrat e viktimave është publikuar si pjesë e projektit të pajtimit të KOMRA-s nga OJQ-të – Fondi për të Drejtën Humanitare në Serbi dhe në Kosovë në vitin 2014. Sipas asaj liste, në sulmet e NATO-s humbën jetën 756 persona – 452 civilë dhe 304 pjesëtarë të forcave të armatosura. Sipas Fondit për të Drejtën Humanitare, në territorin e Serbisë janë vrarë gjithsej 261 persona, 10 në Mal të Zi dhe 485 në Kosovë. Nga viktimat civile, 206 ishin serbë ose malazezë etnikë, 218 ishin shqiptarë, 14 romë dhe 14 civilë të nacionaliteteve të tjera. Nga bombardimet u vranë 275 pjesëtarë të policisë dhe të Ushtrisë Jugosllave, 29 pjesëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK)”, shkruan Radio Evropa e Lirë.
Fondi për të Drejtën Humanitare gjithashtu deklaroi se “krimi më i rëndë është kryer nga forcat serbe më 27 prill në fshatin Mejë”. “Të paktën 300 burra u ndanë nga kolona e shqiptarëve të dëbuar nga fshatrat e komunës së Gjakovës, u ndaluan dhe më pas u pushkatuan, eshtrat e tyre u transportuan në Serbi dhe u varrosën në shtatë varre masive në fushën e NJSA] (Njësisë Speciale Antiterroriste) të policisë në Batajnicë afër Beogradit.
Asnjë gazetë, fjalim politik, televizion kombëtar apo ndonjë medium tjetër nuk do të përmendë faktin se, sipas informacioneve të Fondit për të Drejtën Humanitare, gjatë këtyre tre muajve janë vrarë 7.000 shqiptarë, ndërsa gjatë luftës së viteve 1998 dhe 1999 janë vrarë gjithsej 10.500 persona, prej të cilëve 8.700 janë civilë. Të paktë janë ata që përmendin makinat ftohëse (frigo) që transportuan pikërisht gjatë bombardimeve, kufomat e civilëve shqiptarë nëpër Serbi – gra, fëmijë, dhe të moshuar, në përpjekje për t’i fshehur ato nga një pushtim i mundshëm i trupave tokësore të NATO-s.
Për më tepër, askush nuk është i gatshëm të thotë se derisa binin bombat, qindra mijëra shqiptarë po dëboheshin nga Kosova. Sipas Human Rights Watch, vlerësohet se numri shkon deri në 800.000, pasi kaq u kthyen pas ardhjes së forcave ndërkombëtare.
Asnjë nga këto nuk përputhet me narrativën nacionaliste të viktimizimit që është përqafuar me krahë hapur nga popullata që në thelb kërkon dikë që të fajësohet për të gjitha vuajtjet dhe varfërinë.
Një histori zyrtare e çmendurisë
Në mënyrë që një kapitull i tërë plot gjak, të keqe dhe dhimbje të përshtatet për epokat e ndryshme sipas nevojave të të gjitha rrëfimeve politike të ardhshme, autoritetet u kujdesën për këtë pas rënies së Sllobodan Millosheviqit, kështu që luftërat e viteve nëntëdhjetë, përfshirë bombardimet e NATO-s, u përfshinë në tekstet e historisë si fitore, me qëllim fshehjen ose minimizimin e disfatës. Siç shpjegon profesoresha e historisë Dubravka Stojanoviq në librin e saj “Prošlost dolazi” (E kaluara po vjen), kjo strategji u zbatua për të mbuluar disfatat e palës serbe në Kroaci, Kosovë dhe në përballjen me NATO-n.
“Autorët bënë gjithçka për ta bërë të vështirë për të kuptuar pse Serbia përfundoi në luftë në radhë të parë. Nuk u shpjegua as programi me të cilin Sllobodan Millosheviqi hyri në luftë, as çfarë supozohej të ishte ‘shteti në të cilin do të jetojë i gjithë populli serb’. (…) Politika ndaj Kosovës dhe shqiptarëve të Kosovës në kohën e sundimit të Millosheviqit, si dhe gjithçka që çoi në ndërhyrjen e paktit të NATO-s, nuk përshkruhet, kështu që humbja e Kosovës dhe dëbimi i serbëve të Kosovës mbeten krejtësisht të pashpjegueshme. Në vend që shoqëria serbe të përballet me disfatat dhe politikat e saj të gabuara pas rënies së Millosheviçit dhe të përpiqet të mësojë se si të mos përsëriten të njëjtat gabime, këto dështime jo vetëm që u mbuluan, por u shndërruan në një kult heroizmi që premtonte hakmarrje për dhjetë vitet e fundit”, shënon profesoresha Stojanoviq në librin e saj.
Fjalët e saj, në fakt, mund të shpjegojnë një vakum të tërë ose zonë gri që bëhet tokë pjellore për këdo që dëshiron të abuzojë dhe manipulojë me këtë çështje. Për spektrin e djathtë, bombardimet e NATO-s paraqiten si një betejë absolute dhe përfundimtare mes së mirës dhe së keqes; nga njëra anë është një popull me duar të zhveshura dhe trim që po lufton kundër gjithë botës; megjithatë, për një pjesë të madhe të së majtës, bombardimet e NATO-s janë një lloj lufte antiimperialiste. Fatkeqësisht, të dyja palët e shohin 24 marsin si një rend të ri, një pikë zero para së cilës nuk ndodhi asgjë, ashtu siç nuk ndodhi asgjë pas tij. Kjo lë përshtypjen se ne ende po e jetojmë atë datë, se ajo përfaqëson një thelb formues të identitetit tonë – identitetin e një populli të vogël që i qëndroi përballë perandorisë së të keqes.
Kjo gjendje i përshtatet më së miri despotit stabilokrat Aleksandar Vuçiq, i cili, në sfondin e një vakumi të zbrazët, krijon narrativa që i përshtaten nevojës së tij të vazhdueshme për konsolidimin e kapitalit. Përkundër faktit se presidenti aktual i departamentit të Serbiatrisë është një mysafir i nderuar dhe mik i vetë njerëzve që udhëhiqnin vendet e NATO-s gjatë bombardimeve (Bill Clinton, Tony Blair, Gerhard Schröder), ai nuk turpërohet të paraqitet para votuesve të tij dhe publikut të gjerë si një njeri që të nesërmen, ashtu siç bëri më parë (por nuk e bëri!), do të ngrihet në mbrojtje të atdheut dhe do t’ua tregojë dhëmbët armikut.
Kjo gjë e jona
Sundimi i Aleksandër Vuçiqit është bërë mishërim i tensionit. Në mbrojtje të kapitalit të madh, karteleve dhe lidhjeve të ngushta me mjedisin kriminal, makineria e tij arrin të kapet për temat më të dhimbshme. Numërimi i kockave ka qenë një hobi që në kohën e Partisë Radikale, por më pas ai e bënte këtë me një pasion të zjarrtë shovinist, ndërsa tani e përdor si një front për atë që po ndodh tani në realitet. Gazetarët investigativë hasin gjithnjë e më shpesh në duart e pista të bashkëpunëtorëve të tij, kështu që trullosja e masave duke numëruar të vdekurit nga bombardimet e NATO-s dhe riciklimi i zuzarëve të asaj periudhe është problemi më i vogël i tij. Për regjimin progresiv, në nivelin emocional, bombardimi i NATO-s nuk do të thotë asgjë, siç mund të konkludohet nga kjo që u tha më sipër, por po shërben si mburoja kryesore për ruajtjen e terrorit stabilokratik.
Nikola Krstiq është redaktor, gazetar dhe korrespondent që punon në Shoqatën e Pavarur të Gazetarëve të Serbisë (NUNS)
Ky artikull është ribotuar me lejen e Zyrës së Fondacionit Heinrich Böll në Beograd dhe vetë autorëve. Është pjesë e një bashkëpunimi ndërmjet Zyrës së Fondacionit Heinrich Böll në Beograd dhe Programit të Ballkanit Perëndimor të forumZFD
[1] Viktimat e bombardimeve të NATO-s: midis gënjeshtrave dhe patetikës
[2] Partia Socialiste e Serbisë e Millosheviçit
