Lidhur me botimin Emërtimi i Krimeve të Luftës me Emër të Vërtetë

Rregullore ligjore që ndalon mohimin, justifikimin, minimizimin, arsyetimin ose miratimin e gjenocidit, Holokaustit, krimeve kundër njerëzimit ose krimet e luftës

Pothuajse njëzet e pesë vjet pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Paqes në Dejton, Bosnja dhe Hercegovina ende perceptohet si një vend në tranzicion. Duhet shtuar se fundi i viteve 80 dhe fillimi i viteve 1990 u shënua me krijimin e një paradigme të re – paradigmën e politikave etno-nacionale, e cila u shoqërua me kthimin e partiarkales dhe prapambetjen  e shoqërisë së Bosnjë e Hercegovinës. Marrëveshja e Paqes në Dejton i dha fund konfliktit të armatosur, por puna e ndërtimit të paqes pas konfliktit është ende e papërfunduar sot dhe vazhdon të zhvillohet në rrethanat specifike të një sistemi socio-politik i cili e ndihmon dhe siguron dominimin dhe mbizotërimin e komuniteteve konfesionale edhe etno-nacionale.

Ndryshimet të cilat u paralajmëruan në vitin një mijë e nëntëqind e tetëdhjetë e nëntë, si përhapja globale e demokracisë e çuan Bosnjë-Hercegovinën në një konflikt lufte, ku retorika politike u drejtohej nevojave të demokratizimit të shoqërisë përmes profilizimit të politikave të identitetit etno-kombëtar. Marrëveshja e Paqes në Dejton i dha fund gjendjes së luftës, por konfliktet socio-politike vazhduan dhe komunitetet etno-politike u krijuan në rendin kushtetues-ligjor. Siç vë në dukje Ivo Tomic, Bosnja dhe Hercegovina “në vend të një demokracie të vërtetë, ka arritur një shtet të ndërtimit të kombit real-politik, në të cilin elitat dhe liderët nacional-politikë, siç është oligokracia klasike, vendosin për fatin e jo vetëm të popujve të tyre, por edhe të fatit të Bosnjë e Hercegovinës në tërësi. , dhe për pjesën më të madhe, kombet vetëm dëgjojnë dhe tashmë ngasin drejt shtigjeve  nacional-ideologjike “(Tomić, 1999: 53).

Duke vepruar në këtë mënyrë, siç kanë vërejtur autorët e tjerë, ideologjia etno-nacionaliste sheh një kështjellë të vazhdueshme tek historia e entiteteve të veçanta, të cilën e interpreton ashtu siç i përshtatet, ka qasje selektive ndaj saj dhe i përshtatet  ambicjeve politike. Në proceset e ndërtimit të paqes pas konfliktit, pika e nevojshme e referencës bëhet historia më e afërt, domethënë, lufta e 1992-1995, ku qasjet selektive dhe revizioniste bëhen veçanërisht të dukshme. Retorika “e re” gjithashtu përfshin mohimin, minimizimin, justifikimin ose aprovimin e caktuar të krimeve të luftës, në një mënyrë të përshtatshme për elitat politike individuale që flasin për dhe në emër të komunitetit. Kur pushton hapësirën publike (të cilën ajo tashmë e ka pushtuar), bëhet edhe agjent i socializimit, një qëndrim i pranuar dhe i dëshirueshëm shoqëror brenda komunitetit, një narrativë që vepron si një forcë kohezive, kështuqë konflikti ende bëhet pjesë e realitetit shoqëror.

Në rrethanat e përshkruara më lart, duhet të kuptohet edhe rezistenca ndaj rregullimit ligjor të ndalimit të mohimit, minimizimit, justifikimit ose aprovimit të genocidit, Holokaustit, krimeve kundër njerëzimit ose krimeve të luftës. Të flasim për vuajtjet e vetëm një populli, ndërsa mohoni ose minimizoni vuajtjet e një tjetri; duke i paraqitur kriminelët e dënuar të luftës si shpëtimtarë të një kombi … – janë vetëm disa nga matricat e tregimeve ekzistuese që thellojnë konfliktet sociale midis komuniteteve, ndërsa lënë pas dore dhe manipulojnë përvojat individuale. Me rregulloren juridike të lartpërmendur, elitat politike do të humbnin një mekanizëm të fuqishëm, i cili, nëse ishte e nevojshme, mund të përdoret në situata të ndyshme, përfshirë këtu kur është e nevojshme të imponohet një temë “e re” në diskutimin e çështjeve ekonomike. Si do që të jetë,  një mekanizëm i përshtatshëm për manipulime të ndryshme politike ende do të duhet të rregullohet në një pikë, duke marrë parasysh përpjekjet për të harmonizuar në nivelin e Bashkimit Europian që të jetë e ndaluar me ligj, pra, të ketë ndalesë juridiko penale për format më të rënda të gjuhës së urrejtjes (të cilat përfshijnë mohimin e gjenocidit dhe krimet e tjera), të cilat mund t’i ndjekim që nga viti 1996.

Siç Ehlimana Memisevic (2015: 143-144) kujton në punimin e saj, “janë bërë përpjekje për të kriminalizuar gjenocidin në nivelin e Bashkimit Evropian” me qëllim harmonizimin e legjislacionit kombëtar:” ,,së pari u parashikua me veprimin e përbashkët 98/443 / JHA që kriminalizon sjelljen raciste dhe ksenofobike në të gjitha Shtetet Anëtare ‘; “Pastaj, në vitin 2001, u hartua një Vendim Kuadër për Luftimin e Racizmit dhe Ksenofobisë, i cili parashikonte kriminalizimin e ‘përkrahjes publike për genocid ose krime kundër njerëzimit, siç përcaktohet në Statutin e Gjykatës Penale Ndërkombëtare’ si një formë e sjelljes raciste dhe ksenofobike.” Vendimi kornizë i Këshillit 2008/913 / JHA i 28 nëntorit 2008 për luftimin e formave të caktuara dhe mënyrave për të shprehur racizmin dhe ksenofobinë përmes ligjit penal u miratua vetëm pas shtatë viteve të negociatave – 28 nëntor 2008 (Memišević, 2015: 145; Gačanica and Finleldey, 2019 : 15).

Duke pasur parasysh këto tendenca të ligjit të Bashkimit Evropian, kriminalizimi i profecisë së gjenocidit dhe krimeve të tjera do të ndodhë domosdoshmërisht, por për hir të pajtimit të një shoqërie, apo shërimit të plagëve në Bosnjë dhe Hercegovinë që po përjeton përvojën e llojeve të ndryshme të konflikteve për rreth 30 vjet, është e nevojshme të bëhet kjo sa më shpejt që të jetë e mundur. Për shkak të procesit që na pret, botimi i Leila Gacanica dhe Caroline Finkeldey me titull Emërtimi i Krimeve të Luftës me Emër të Vërtetë: Rregullimi ligjor i ndalimit të mohimit , minimizimi, justifikimi ose aprovimi i genocidit, holokaustit, krimet kundër njerëzimit ose krimet e luftës, është jashtëzakonisht i vlefshëm botimi i  Forumit të Shërbimit të Paqes Civile (forumZFD) dhe TRIAL International. Siç shpjegojnë autorët në hyrje, ky punim “vë në dyshim marrëdhënien shkak-pasojë midis rëndësisë së rregullimit juridik dhe realizimit të tij aktual në Bosnjë dhe Hercegovinë, domethënë, se si rivendosen burimet e mohimit, justifikimit, minimizimit, kujt i shërbejnë dhe si ndikojnë tek situatat sociale të konfliktit të përhershëm duke ruajtur gjendjen (statusin) ” konflikti i ngrirë ” (Gacanica dhe Finleldey, 2019: 7). Në pjesën e parë të punimit, autorët ofrojnë një analizë sociologjike, dhe gjetjet nga një studim cilësor tregojnë se drejtësia kalimtare në Bosnjë dhe Hercegovinë nuk erdhi në jetë “as në kuptim konceptual dhe as real” dhe identifikuan “sfidën e gjykimeve” si burimin kryesor të problemit (Gaçanica dhe Finleldey, 2019: 11). Është shumë e rëndësishme të theksohet se autorët vërejnë gjerësinë dhe vazhdimësinë e problemit, domethënë, ata vëzhgojnë se mohimet ose minimizimet janë “të dukshme në vende të ndryshme të veprimtarisë politike dhe, si pasojë, të shtypura në shumë vende të jetës së përditshme në bashkësi të ndara” (Gačanica and Finleldey, 2019: 12). .

Ndërsa pjesa e parë e studimit ofron një fokus sociologjik, pjesa e dytë përqendrohet në analizën juridike, dhe pas prezantimit të një kornize teorike, praktikat e ndryshme ligjore të shteteve anëtare të Bashkimit Europian u prezantuan në lidhje me rregullimin e mohimit dhe minimizimin e gjenocidit dhe krimet e tjera. Analiza krahasuese e praktikave juridike tregon se akoma nuk ka kronizim në lidhje me përmbajtjen e asaj që është e ndaluar, por edhe në drejtim të sanksionimit. Sidoqoftë, pranohet gjithashtu që në shumicën e Shteteve Anëtare të Bashkimit Europian, ndalimi i mohimit të genocidit përfshihet në ligjet penale.

Dhe më në fund, në pjesën e tretë kryesore të punimit, autorja diskuton rreth zgjidhjeve të mundshme për Bosnjë dhe Hercegovinën. Ndërkaq, kjo pjesë paraqet nisma të deritanishme për të ndaluar mohimin, minimizimin, justifikimin ose aprovimin e Holokaustit, genocidin dhe krimet kundër njerëzimit. Në bazë të intervistave rrënjësore, me ekspertë adekuat të fushës përkatëse, autorja i infentifikuar arsyet për dështimin e këtyre nismave, siç janë mungesa e vullnetit politik, mungesa e vullnetit për tu përballuar të shkuarën, mungesa e mekanizmave të drejtësisë kalimtare adekuate dhe të zbatueshme në Bosnjë dhe Hercegovinë, si dhe arsyeja që nuk ka kaluar shumë kohë  nga fundi i konfliktit të armatosur, etj. Edhe pse këto janë arsye reale politike, ose më mirë justifikime (politike) për mos adoptim të rregullorev ligjore, asnjëra prej këtyre nuk është pengesë e vërtetë sociale, dhe as koncepti ekzistues socio-politik nuk sugjeron që ato të mund të kapërcehen nga brenda. Njëzet e pesë vite më parë, mund të kishte qenë naive të besosh se me  “ndryshimin e brezave” diçka do të ndryshonte, por pikërisht sistemi politik etno-kombëtar i Bosnjës dhe Hercegovinës siç përcaktohet me Kushtetutën e 1995 të Marrëveshjes së Paqes në Dejton, hapi hapësirën për të krijuar hapësira arsimore në hapësira të fragmentuara politike, sipas nevojave të politikave të veçanta etnonacionale. Kjo mund të jetë një nga arsyet kryesore pse nuk ka indikacion se rrethanat socio-politike do të ndryshojnë. Për më tepër, ekziston vetëm një besim se arsyet e identifikuara do të vazhdojnë të ekzistojnë në periudhën e ardhshme, dhe hyrja në një fazë ku shteti do të punojë më intensivisht për ndërtimin e paqes do të mbetet në pritje. Prandaj, rregullimi ligjor i ndalimit të mohimit, minimizimit, justifikimit ose aprovimit të gjenocidit, Holokaustit, krimeve kundër njerëzimit ose krimeve të luftës, nëse nuk jemi të pjekur sa duhet, si bashkësi politike për ta njohur atë si “të domosdoshëm” nga fundi, duhet interpretuar si një standard civilizimi “nga lart” dhe një akt konfirmimi konsensusi i supozuar zyrtar mbi reformat e nevojshme për një proces të suksesshëm të integrimit evropian.

Duhet të kemi parasysh se gjetjet e këtij studimi të Lejla Gaçanica dhe Caroline Finkeldey tregojnë se ekziston një marrëveshje midis informatorëve kryesorë për nevojën për rregullimin e kësaj zone, si dhe “përcaktimin e saktë dhe gjithëpërfshirës të jo vetëm veprimeve, por edhe kritereve që përcaktojnë se çfarë është gjenocidi. Holokausti, krime lufte kundër njerëzimit ”(2019: 21). Megjithatë, opinionet ndahen mbi formën e rregullimit (rregullimi në një ligj të veçantë ose brenda ligjit penal), dhe mbi qëllimin e rregullimit vetëm në nivelin e entitetit (Gacanica dhe Finleldey, 2019: 21-22). Si do që të jetë, është interesante të theksohet se profesionistët juridikë administrativë të cilët me profesionin e tyre janë të prirur për dogmatizëm juridik, janë hapur në hulumtime dhe kanë konsideruar në mënyrë kritike realitetet shoqërore të ligjit, duke debatuar nëse dispozitat ligjore do të në këtë fushë ishin përfundimisht efektive dhe efektive. Ky shqetësim dhe brengë justifikohet me anë të  përvojës në fushat e tjera (p.sh. në fushën e barazisë gjinore). Gjetjet e këtij studimi tregojnë gjithashtu se ekspertët juridikë besojnë se “do të ishte një situatë jashtëzakonisht e keqe të kalonin ligje që nuk zbatohen”, pasi kjo do të humbte besimin në sistemin shtetëror, kryesisht sundimin e ligjit “(Gacanica dhe Finleldey, 2019: 22). Ky besim, sipas gjetjeve të hulumtimeve të tjera, tashmë ka humbur. Sidoqoftë, sigurisht që ka shumë hapësirë ​​për të supozuar në një kontekst më të gjerë se njohuri të tilla janë të justifikuara nga këndvështrimi i një pjese të profesionit, por kjo na çon më tej tek problemi i shqyrtimit tjetër.

Domethënë, me antë të ekspertëve sondazhi ka qartësuar dhe ka dalë me disa qëndrime kyçe, dhe ana e fortë e së silës është  “adresimi social i problemit të mohimit, zvogëlimit ose miratimit të krimeve të luftës”, dhe zhvendos përgjegjësinë në sferën e shoqërisë civile, e cila do të funksiononte përkrah arsimit, kulturës dhe mediave mund të jetë një pjesë e madhe e zgjidhjes për problemin (Gacanica dhe Finleldey, 2019: 22). Sidoqoftë, puna e një numri të madh të organizatave joqeveritare, veçanërisht në kuadrin e aktivizmit të grave / feministe, është përcaktuar nga politikat e paqes që nga fillimi i konfliktit. Siç tregojnë studimet e tjera (p.sh. Zlatiborka Popov Momcinovic Survey, 2013), politika e grave është e mangët tek politika e paqes (siç mungojnë gratë në  politikë,  dhe ashtu siç gratë nuk morën pjesë në negociatat për Marrëveshjen e Paqes në Dejton), kurse ngarkesën më të madhe të punës që bëhet në sferën e shoqërisë civile e mbartin gratë. Bazuar në hulumtimin e bërë deri më tani, mundet në mënyrë të justifikushme të besohet se aktivistë dhe feministë do të vazhdojnë punën e tyre, e cila, duke miratuar legjislacionin e duhur, mund të pritet të shoqërohet me përpjekjet e tyre të mëtutjeshme për ta bërë atë sa më efektiv dhe efikas. Në fund të fundit, pikërisht nga sektori civil ofrohet një mënyrë tjetër për të përkujtuar vuajtjet, e cila ndryshon kryesisht në atë që tejkalon kufijtë e një komuniteti. Përkatësisht, një shembull adekuat të një qasjejeje tjetër gjejmë, mes të tjerash, në përpjekjen e pasuksesshme për të institucionalizuar shënimin e ditës së përkujtimit të vuajtjeve të grave,  dhe pavarësisht kësaj, në mënyrë joformale shënohet Dita e Kujtimit të Vuajtjeve të Grave në Luftën në Bosnjë dhe Hercegovinë. Nëse ekziston një marrëveshje mes komuniteve në proceset e “prodhimit” të kujtimeve të vuajtjeve të luftës, atëherë është pikërisht mohimi i përvojave specifike të grave.

Tashmë këto organizata po punojnë për ndryshimin e kontekstit sociokulturor përmes programeve të ndryshme të arsimit joformal, ndërsa në arsimin zyrtar, siç tregohet, përveç të tjerash, analiza e përmbajtjes së grupit kombëtar të lëndëve me titull “Edukimi në Bosnjë dhe Hercegovinë: Çfarë i mësojmë fëmijët?” përqendruar fuqimisht në nxjerrjen në dtirë të një kombi, një pjesë të vendit, një feje, një tradite kulturore dhe diçka që i përket shumicës së popullatës në territorin në të cilin përdoren librat shkollorë ”(2007: 178-179). Duke pasur parasysh rolin e kaluar të arsimit dhe mediave si agjent i shoqërizimit, ku dhe nëse gjejmë shembuj të praktikës së mirë, ato janë pothuajse gjithmonë rezultat i përpjekjeve individuale të atyre që janë zakonisht dhe (paqes) aktivistë që tani punojnë në sferë ata transferojnë shoqërinë civile në sferat e profesioneve të tyre. Për më tepër, duhet të theksohet se një numër i madh i punimeve shkencore tashmë janë shkruar për rolin e mediave në formimin e kujtimeve sociale selektive dhe të rishikuara të kolektiviteteve (përfshirë këtu edhe mohimin dhe minimizimin e përvojave të të tjerëve), për të cilat këtu duhet të përmendet punimi i Belma Buljubašić, me titull Narrativat Dominant. mbi luftën në Bosnje dhe Hercegovinë: a është i mundur konsensusi për të kaluarën?

Duke pasur parasysh përvojën e kaluar dhe vazhdimësinë e ndërtimit të një interesi selektiv, të rishikuar dhe të larmishëm të elitave politike me një përkujtim të bërë, është e nevojshme të miratohet rregullore adekuate ligjore për të ndaluar mohimin, minimizimin, justifikimin ose miratimin e gjenocidit, Holokaustit, krime kundër njerëzimit ose krime lufte. Sigurisht që ekspertët juridikë janë të brengosur në mënyrë të arsyeshme për zbatimin e tij, por kjo tashmë është pjesë e një pyetjeje më të gjerë se si të rivendoset besimi i qytetarëve në institucionet gjyqësore dhe rregulli i ligjit në përgjithësi. Ne në të vërtetë mund të flasim  për një gjyqësor të përgjegjshëm dhe të sensibilizuar në kornizat ekzistuese – neni 163 i Kodit Penal të Federatës së Bosnjë dhe Hercegovinës dhe legjislacioni që i përket ndalimit të gjuhës së urrejtjes – do të ishin bazë e mjaftueshme për përgjigje dhe rregullim adekuat. Sidoqoftë, kjo nuk e ndryshon nevojën për një standardizim të mëtejshëm ligjor të identifikuar në këtë studim, të nënshkruar nga Lejla Gačanica dhe Carolin Finkeldey. Hulumtimi i saj sigurisht që do të jetë i dobishëm në procesin e mëtutjeshëm të rregullimit ligjor, dhe vetë akti i botimit të tij ndikon në zhvillimin e mëtutjeshëm të dialogut për nevojat dhe mënyrat e rregullimit juridik të këtyre problemeve. Së fundmi, duhet thënë se miratimi i rregullimit adekuat, edhe nëse është efektiv dhe efekas, është vetëm minimumi që pritet, jo realizimi i aspiratave utopike të teoricienëve dhe aktivistëve të paqes.

Amila Ždralović është docente në Fakultetin Juridik, Universiteti i Sarajevës. Ajo e fitoi titullin Profesor i Filozofisë dhe Sociologjisë në në Fakultetin Filozofik në Universitetin e Sarajevës, kurse në Fakultetin e Shkencave Politike në Sarajevë fitoi gradën Magjistër, gjegjësisht Doktor i Shkencave Sociale. Përveç që është nga viti akademik 2006/07 e kyçur në procesin mësimor në Fakultetin Juridik, në cilësi të ligjërueses së jashtme ka ligjëruar edhe në institucione të tjera arsimore. Ndër të tjera, në vitin akademik 2011/12 ajo ishte e angazhuar si bashkëpunëtore në lëndën Gjinia dhe Nacionalizmi në Programin e Studimeve Gjinore Pasuniversitare në Qendrën për Studime Ndërdisiplinore në Universitetin e Sarajevës. Nga viti 2000 deri në vitin 2006, ajo ka punuar si gazetare, profesoreshë në shkollë të mesme dhe si trainer në programet e Organizatave Joqeveritare. Ajo është bashkëautore e librit Qytetarët në ideologjinë kolektiviste: Një analizë sociologjike-juridike e pozitës së të tjerëve në Bosnjë dhe Hercegovinë. Së bashku me Sasha Gavric, ajo ka botuar një koleksion të Barazisë Gjinore. Teoria, Ligji, Politikat, libri i parë shkollor për prezantimin e studimeve gjinore për studentet femra të shkencave sociale në Bosnjë dhe Hercegovinë. Ajo prezantoi rezultatet e hulumtimit të saj shkencor para publikut shkencor dhe profesional në më shumë se dyzet punime të botuara në revista, por edhe në punime të paraqitura në konferenca shkencore dhe profesionale dhe seminare.

____________________________________________________________________________________

Literatura

1. Buljubašić, Belma. Tregime dominante për luftën në Bosnje dhe Hercegovinë: a është i mundur konsensusi për të kaluarën ?. Në: Lejla Turcilo dhe Belma Buljubasic, Realiteti i Mediave: Ese mbi Përdorimin Bashkëkohor të Medias në BiH. FPN, Sarajevë, 2020.

2. Gacanica, Lejla dhe Finkeldey, Caroline. Emërtimi i krimeve të luftës me emrin e vërtetë: Rregullimi ligjor i ndalimit të mohimit, justifikimit ose aprovimit të genocidit, Holokaustit, krimeve kundër njerëzimit ose krimeve të luftës. ForumZFD dhe TRIAL International, Sarajevë, 2019.

3. Memisevic, Ehlimana. Ndalimi i mohimit të gjenocidit – Lejohet kufizimi i lirisë së shprehjes? Në: Libri vjetor i Fakultetit të Drejtësisë në Sarajevë, LVIII, 2015.

4. Edukimi në BiH: dofarë u mësojmë fëmijëve? – Analiza e përmbajtjes së Grupit Kombëtar të Lëndëve ”, Fondi i Shoqërisë së Hapur BiH, Sarajevë, 2007.

5. Popov Momcinovic Zlatiborka. Lëvizja e grave në Bosnje dhe Hercegovinë: Artikulimi i një Kundër-Kulture. Qendra e Hapur e Sarajevës, Qendra për Kërkime Empirike mbi Fenë në Bosnje dhe Hercegovinë dhe Fondacioni CURE, Sarajevë, 2013.

6. Tomić, Ivo. Nodus i pathyeshëm Boshnjak. Magjistratë, Sarajevë, 1999.