Foto: Besnike Salihu
Epoka digjitale na ka sjellë median online dhe platformat e rrjeteve sociale, që e kanë bërë më të lehtë sigurimin e informacionit në formate të ndryshme dhe në kohë reale, krijimin e lidhjeve më të mëdha, afrimin e njerëzve dhe krijimin e mënyrave alternative për t’u rrjetëzuar dhe për të komunikuar. Edhe pse këto ndryshime janë pozitive, në një aspekt, epoka digjitale e ka bërë më të vështirë ballafaqimin me të kaluarën.
Në shoqëritë e dala nga lufta, media online dhe platformat e rrjeteve sociale mund të jenë posaçërisht problematike. Në vend se t’u ndihmojnë njerëzve të ballafaqohen me të kaluarën, ato mund të shndërrohen në mjete me të cilat njerëzit shkarkojnë të kaluarat e tyre të dhimbshme. Ato shndërrohen në hapësira ku theksohen armiqësitë ndërmjet shteteve dhe ndërmjet qytetarëve, ku secilit i jepet liria të shprehë mendimet e veta dhe ku gjuha e mostolerancës dhe e urrejtjes lejohet të përshkallëzohet dhe të përhapet.
Ballafaqimi me të kaluarën është shumë i vështirë kur media online dhe rrjetet e medias sociale i ekspozojnë njerëzit ndaj pamjeve dhe rrëfimeve nga lufta e fundit dhe krimet e luftës. Këto qarkullojnë vazhdimisht, që do të thotë se të mbijetuarit e luftës rregullisht përballen me atë që tentojnë me të gjitha mënyrat ta harrojnë.
Arbios Kryeziu, ekspert i medias sociale në Kosovë, thekson se ballafaqimi me të kaluarën në hapësirën online mund të jetë shumë i vështirë, sidomos kur plagët emocionale të së kaluarës janë ende të hapura.
Duke folur për digjitalizimin, Kryeziu thekson se media sociale i ka dhënë secilit mundësinë të shprehet, të kujtojë dhe të komentojë lirisht, dhe parimisht, kjo është diçka pozitive. Mirëpo sipas tij, kur është fjala për tregime nga e kaluara, menaxhimi i komenteve në ato tregime dhe në rrjetet sociale, përbën një problem.
Ai flet për menaxhimin e komenteve jotolerante dhe nxitëse në median sociale, sidomos në Facebook.
“Kur vërejmë se një person (profil) komenton vazhdimisht me gjuhë abuzuese ose bën përpjekje të nxisë urrejtje, fillimisht nevojitet një paralajmërim. Nëse komentet vazhdojnë, duke përdorur gjuhë fyese, ekziston opsioni për të ‘fshehur’ [komentet e tyre për publikun]”, thotë Kryeziu.
“Nëse vazhdon, mund të fshini komentet e tij/saj [në Facebook] dhe në fund, ta bllokoni profilin që të mos komentojë”. Ai vazhdon të shpjegojë masat e tjera që ndërmerren nëse situata përshkallëzohet, si raportimi tek administratorët e Facebook-ut, të cilët mund ta mbyllin atë profil të përdoruesit.
Trina Binaku nga Iniciativa Rinore për të Drejtat e Njeriut pohoi se përkundër faktit se epoka digjitale do të duhej të ishte një instrument ndihmës në procesin e ballafaqimit me të kaluarën, duke mundësuar digjitalizim të storjeve dhe dëshmimeve e deri tek avokimi për çështjet qe kanë të bëjnë me luftën e fundit në Kosovë, shumë prej shkrimeve në rrjetet sociale sidomos ato të portaleve përmbajnë material që për të prekurit nga krimet e luftës së fundit në Kosovë mund të jenë shqetësuese.
“Kështu, e ngadalësojnë këtë proces duke mos trajtuar tema të tilla me etikë profesionale. Shoqëria kosovare ende vuan nga një traumë kolektive për shkak të luftës së fundit. Prandaj duhet kushtuar rëndësi të veçantë mënyrës se si iu qasemi këtyre çështjeve, gjithmonë duke pasur në mendje se si do t’i afektonte një shkrim i tille të prekurit nga krimet e luftës të kryera në vitin 1999.”, thotë Binaku.
Sipas Binakut, tregimet që kanë të bëjnë me të kaluarën dhe që publikohen në portalet e mediave online tërheqin komentet më diskriminuese. Ajo thotë se komentet fyese duhen trajtuar në përputhje me ligjin dhe se portalet janë të detyruara t’i largojnë.
Në mars 2019, Komisioni Evropian, në bashkëpunim me kompanitë më të mëdha të medias sociale në botë, përfshirë Facebook-un, Twitter-in, Youtube-in, bëri të ditur se ishin pajtuar për një Kod të Mirësjelljes që është i detyrueshëm për të gjitha shtetet anëtare të BE-së ta vënë në zbatim, që synon të trajtojë gjuhën e paligjshme të urrejtjes në rrjet (dhe jashtë rrjetit).[1]
Komentet fyese, sidomos me përmbajtje raciste dhe ksenofobike, përfshirë “mohimin e krimeve apo talljen e rëndë me krimet e gjenocidit, krimet kundër njerëzimit dhe krimet e luftës”, konsiderohen vepra të dënueshme sipas Akteve të miratuara nën Kapitullin IV të Traktatit të BE-së (shih Vendimin Kornizë të Këshillit Nr. 2008/913/JHA të Këshillit të Bashkimit Evropian, 28 nëntor 2008 për “luftimin e disa formave dhe shprehjeve të racizmit dhe ksenofobisë me anë të ligjit penal”).[2]
Këto masa ligjore duhet të implementohen edhe në vendet e Ballkanit Perëndimor; duke qenë se është rajon që ka dalë nga lufta dhe synon të integrohet në Bashkimin Evropian dhe duhet të detyrohet që të sanksionojë të gjithë gjuhën e urrejtjes.
Si konkluzion, mund të themi se epoka digjitale ka lehtësuar tej mase komunikimin mes njerëzve, e ka bërë më të lehtë të sigurojmë informacion në kohë reale, por ballafaqimin me të kaluarën e ka vështirësuar. Çdo ditë, media sociale dhe portalet online i ekspozojnë qytetarët e shoqërive të dala nga konfliktet me tregime ose fotografi nga e kaluara e tyre e dhimbshme e kohës së luftës. Për ato breza që kanë përjetuar luftërat shkatërrimtare në ish-Jugosllavi, kjo do të thotë “ripërjetim” i ngjarjeve të kohës së luftës. Për rrjedhojë, kjo mund të ndikojë shumë edhe tek komentet që bëjnë, sigurisht madje t’i inkurajojë që të shprehin zemërimin dhe mllefin lidhur me temën për të cilën komentojnë. Nga ana tjetër, brezat më të rinj, kanë prirjen të jenë më të “moderuar” në qëndrime dhe komente. Nëse mbështetemi tek thënia se “koha i shëron plagët”, mund të shpresojmë të arrijmë në përfundimin se me kalimin e viteve, presim që brezat e rinj të mos prodhojnë të njëjtin nivel të gjuhës fyese dhe cenuese në krahasim me brezin aktual.
Besnike Salihu është nga Prishtina dhe prej 14 vjetësh rresh mbulon lajmet politike dhe shoqërore. Dhjetë prej këtyre viteve i ka kaluar si redaktore në Telegrafi.com. Salihu ka diplomë universitare dhe masteri në shkenca politike nga Universiteti i Prishtinës, të marra në vitet 2006 dhe 2009 përkatësisht.
[1] https://ec.europa.eu/newsroom/just/item-detail.cfm?item_id=54300
[2] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008F0913&from=EN
